تغییر مرزهای جهانِ فرهنگی – بهار جاودانه

مرزهای جهان فرهنگی در دنیای امروز به نحوی پیش بینی ناپذیر در حال تغییر است. علیرغم آنکه بسیاری از تحلیلگران گمان می کردند که روند شتابان سکولاریسم، آینده محتومِ همه جوامع و فرهنگ های سنتی است، تحولات محیط بین المللی و پدید آمدن متغیرهای جدید نشان داد که این دیدگاه یکسره غلط است و هیچ آینده گریزناپذیری وجود ندارد، بلکه فاعلیت و اراده کنشگران فرهنگی در سطوح مختلف است که آینده این جهان فرهنگی را می سازد و می تواند نظم جدیدی را مستقر کند.

به گزارش بهار جاودانه، دکتر محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در یادداشتی در روزنامه ایران نوشت: مرزهای جهان فرهنگی در دنیای امروز به نحوی پیش بینی ناپذیر در حال تغییر است. علیرغم آنکه بسیاری از تحلیلگران گمان می کردند که روند شتابان سکولاریسم، آینده محتومِ همه جوامع و فرهنگ های سنتی است، تحولات محیط بین المللی و پدید آمدن متغیرهای جدید نشان داد که این دیدگاه یکسره غلط است و هیچ آینده گریزناپذیری وجود ندارد، بلکه فاعلیت و اراده کنشگران فرهنگی در سطوح مختلف است که آینده این جهان فرهنگی را می سازد و می تواند نظم جدیدی را مستقر کند. به همین سبب، دگرگونی ای که براساس سنت تاریخ جهان، انسان ها اغلب باید دهه ها برای آن صبر می کردند و چشم انتظار بودند، اکنون پیش از موعد و زودتر از همیشه نشانه های خود را بروز داده است.

پیش از این در سرمقاله های روزنامه ایران شرح دادم که ما در دولت مردمی براساس ارزیابی کلان خود از سطوح مختلف این دگرگونی ها و متغیرهای نوپدید، کوشیدیم تا راهبرد فرهنگی جمهوری اسلامی را در دو سطح ملی و فراملی بازسازی کنیم و برپایه نقشه راه خود، دستگاه دیپلماسی فرهنگی را نیز منطبق بر این تحولات، نوسازی کنیم. این بازسازی برای تغییر یک معادله بزرگ بود و ما باید «معادله غربی فرهنگ» را ابتدا در منطقه تغییر می دادیم. برای تحقق این هدف به سه تغییر راهبردی نیاز بود و بدون آنها هیچ پیشرفتی حاصل نمی شد. تدبیر جناب آقای رییس جمهور برای اتخاذ این رویکرد راهبردی فرهنگی در مناسبات عالی با کشورهای گوناگون، پیشران یک تحرک همه جانبه است که نه تنها فضای حاصل از آن، به اهداف ما جامعیت و شتاب بخشیده، بلکه موجب ظهور ابتکارهای جسورانه و مشارکت بیشتر نخبگان فرهنگی در عرصه بین المللی است. وانگهی، دستاوردهای سفر ریاست محترم جمهور به پاکستان و سریلانکا نشان داد این تغییرات به نتایج ملموسی ختم شده است:
 پس از سال ها رسوب غربگرایی در ایران اسلامی، ما باید زمینه های «درک متقابل فرهنگی» میان شرکای منطقه ای خود را احیا می کردیم. متخصصان فرهنگ به نیکی آگاهند که امروزه یک دولت برای توفیق در دیپلماسی فرهنگی باید نماینده برساخت فرهنگی اصیل جامعه باشد و روح یک ملت را نمایندگی کند. وقتی دولتی از پیکرهٔ مناسبات معطوف به هویت ملی و عقبه تمدنی جامعه برآمده باشد، می تواند نقش حیاتی خود در رهبری فرهنگی منطقه، آن هم منطقه تاریخی پرحادثه مانند غرب آسیا را، به نحو تام و تمام ایفا کند.

احیای درک فرهنگی متقابل مستلزم ایجاد یک روند منسجم از برنامه های اجرایی بود که ما از آغاز دولت مردمی آن را برنامه ریزی کردیم و اکنون می توان میوه های آن را چید و دستاوردهای آن را ارزیابی کرد. برای این ارزیابی، مذاکرات هفته گذشته هیات های عالی جمهوری اسلامی ایران با پاکستان و سریلانکا، نمونه ای شاخص است که می توان آن را نشانه عزم هر دو طرف برای ساختن یک معادله جدید در جهان فرهنگی دانست تا «معادله غربی فرهنگ» به حاشیه رانده شود و اتحادهای تازه و پایدار در حوزه تمدنی مشترک پدید آید؛ اتحادهایی خلل ناپذیر که مبنای آن صرفاً منافع کوتاه مدت نیست، بلکه برپایه ستون های مشترک هویتی است.

تلاش برای افزایش درک متقابل فرهنگی میان شرکای منطقه ای، یک قدرت از دست رفته را به ما بازگرداند: قدرت «متحدسازی فرهنگی» در جامعه جهانی که اساساً خود یک فن و توانایی منحصر به فرد است که عقبه های تیوریک ما آن را تسهیل می کند و به ما مزیت هایی را می بخشد که دیگر کشورها از آن کمتر برخوردارند. یک عقبه و ذخیره معرفتی برای این متحدسازی، اسلام است و دیگری، پیشینه ایران فرهنگی است که امتزاج هر دو یک «حوزه تمدنی مشترک» را در منطقه پدید آورده که ما پیوسته عناصر آن را در دولت مردمی تقویت کرده ایم تا بتوانیم به مثابه کشوری که پیشران تمدن نوین اسلامی است، نقش تاریخی خود را ایفا کنیم. برای این کار، با حمایت دکتر رییسی، ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، ما رویکرد توافقات تمدن پایه، فرهنگ پایه و هویت محور را در مذاکرات و معاهدات بین المللی دنبال کرده ایم. از رهگذر این رویکرد، مذاکرات با همتای پاکستانی و سریلانکایی به پیشرفت های چشمگیری برای اجرای طرح های مشترک انجامید که هم اقدامات نمادین و هم تولیدات فرهنگی را دربرمی گیرد. هم در پاکستان و هم در سریلانکا کوشش کردیم، سندهای همکاری، برخلاف سال های گذشته که اغلب دربرگیرنده کلیات و رویکردها بود، ناظر به جزییات تعاملات مشترک نیز باشد، چون باید بتوانیم چگونگی پیشرفت آنها را اندازه گیری کنیم و همچنین، به ارزیابی نحوه کاربردی شدن تفاهمنامه ها بپردازیم.

نام گذاری یکی از مهم ترین خیابان های اسلام آباد به نام ایران و تولید مشترک سینمایی درباره اقبال لاهوری، بخشی از این کوشش هاست و اسناد همکاری های جدید ایران و سریلانکا که در حضور روسای جمهور امضا شد، همکاری های گسترده رسانه ای، سینمایی، جهانگردی، کتابخانه ای و… را در برمی گیرد که تکمیل کننده زنجیره ای از اقدامات سازنده قبلی است.
 «فرهنگ» و «امنیت جهانی» دو مقوله به هم پیوسته هستند که امروزه کشورهای گوناگون پیش از سپری کردن هجمه های گوناگون از سوی غرب، بیشتر به اهمیت و ارزش حیاتی آن پی برده اند، در حالی که ایران با رهبری فرهنگ مردان تاریخ سازی چون امام راحل و رهبری فرزانه انقلاب بیش از چهار دهه است که چنین تهدیدی را دریافته و برای آن آماده شده است.

چنین آمادگی ای اجازه نمی دهد که ما در موقعیتی انفعالی، متوقف بمانیم و در عین حال به ما قدرت می دهد که برنامه های «دفاع فرهنگی» از هویت ملی، فرهنگ منطقه ای و باورهای مشترک را بیش از پیش و در گستره ای وسیع تر پیش ببریم. از این رو، یک رویکرد مهم در دیپلماسی فرهنگی دولت مردمی، طراحی «پدافند فرهنگی» علیه رژیم صهیونیستی است که آن را برای نخستین بار در تاریخ روابط فرهنگی کشورهای منطقه اجرا خواهیم کرد. ما در کنار افزایش قدرت نظامی، در حال طراحی این پدافند فرهنگی با همکاری شرکای خود در سراسر جهان علیه رژیم صهیونیستی هستیم و یکی از محورهای مذاکرات با همتای پاکستانی نیز در سفر هفته گذشته، طراحی سلسله ای از اقدامات فراگیر در جهت دفاع از فلسطین بود که به چهارچوبی قابل اجرا در این زمینه رسیدیم. در نتیجه، با سفر دکتر رییسی به دو سرزمین راهبردی در غرب و جنوب آسیا، دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی به مرحله جدیدی گام نهاد که «طراحی یک سامان فرهنگی جدید» در منطقه از دستاوردهای آن است؛ سامانی که پیش از این شاهد آن نبودیم و به واسطه آن، مرزهای جهان فرهنگی تغییرات چشمگیری خواهد کرد.

آنچه به رهبری فرهنگی جمهوری اسلامی در منطقه قدرت بیشتری می بخشد، سرمایه معنوی میهن عزیز ماست که همه شاخص ها نشان از افزایش آن دارد. استقبال مجامع مردمی، گروه های گوناگون مذهبی و اندیشمندان تراز اول در هر دو کشور پاکستان و سریلانکا از جناب آقای رییس جمهور و اقبال شگفت انگیز به سلوک ایشان که برگرفته از آموزه های اسلامی ناب امامین انقلاب است، نشان داد که سرمایه ایران در این منطقه بی بدیل از جهان رو به فزونی است و هر قدر این سرمایه عمق و نفوذ یابد، امنیت جهانی ما نیز پایدارتر و مستحکم تر می شود. سه تغییر راهبردی در سی ماه گذشته که از سال 1400 با دگرگونی در کلان نظریه فرهنگی دولت آغاز شد و سپس به نوسازی دستگاه دیپلماسی فرهنگی کشور رسید، ایران را به عنوان رهبر فرهنگی غرب آسیا به جایگاهی خواهد رساند که بتواند سامان جدیدی را برای ملت ها تصویر و ترسیم کند. در این سامان جدید، هدف ما تقویت باورهای تمدنی است، چنانکه آسیا در آینده بتواند هویت خود را از غرب پس بگیرد و آفات سکولاریزاسیون را از پیکر خود بزداید.

پایان خبر بهار جاودانه