خلاصه کتاب زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر ( نویسنده فریبا سیدان )

کتاب «زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر» اثر ارزشمند فریبا سیدان، به بررسی عمیق و چندوجهی چالش ها و مسائل زنان در بافت شهری ایران می پردازد. این اثر، با تکیه بر مفاهیم نظری و پژوهش میدانی در تهران، تصویری جامع از ابعاد گوناگون کیفیت زندگی زنان در محیط های شهری ارائه می دهد و به درک بهتر موانع و فرصت های پیش روی آن ها کمک می کند. این مقاله به عنوان خلاصه ای تحلیلی و کاربردی، به خوانندگان امکان می دهد تا با مباحث اصلی، استدلال ها و یافته های کلیدی این کتاب آشنا شوند.

در سالیان اخیر، گفتمان پیرامون کیفیت زندگی زنان و جایگاه آنان در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فضاهای شهری از اهمیت فزاینده ای برخوردار شده است. این موضوع نه تنها به عنوان یک دغدغه اجتماعی، بلکه به مثابه شاخصی مهم برای سنجش توسعه یافتگی و عدالت در جوامع مدرن شناخته می شود. فریبا سیدان، جامعه شناس و پژوهشگر، با نگارش کتاب «زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر» گامی بلند در جهت پر کردن خلأ مطالعاتی در این حوزه برداشته است. این کتاب، که از پیشگامان پژوهش های جامع درباره کیفیت زندگی زنان در بستر شهری ایران به شمار می آید، ابعاد گوناگون زندگی زنان را از منظر مفاهیم نظری تا تجارب زیسته آنان در فضاهای شهری مورد واکاوی قرار می دهد.

خوانندگان این کتاب، اعم از دانشجویان و پژوهشگران در رشته های علوم اجتماعی، جامعه شناسی و برنامه ریزی شهری، فعالان حوزه زنان و برابری جنسیتی، برنامه ریزان و سیاست گذاران شهری، و همچنین علاقه مندان عمومی به مطالعات زنان و جامعه شناسی، می توانند درک عمیق تری از پیوندهای پیچیده میان جنسیت، شهر و کیفیت زندگی به دست آورند. این مقاله در فصول آتی، به صورت تفصیلی به خلاصه و تحلیل هر یک از فصول پنج گانه کتاب پرداخته، مباحث محوری، روش شناسی و نتایج اصلی را برای خوانندگان آشکار خواهد ساخت.

فصل یکم: زنان و کیفیت زندگی؛ مفاهیم و نظریه ها

در نخستین فصل از کتاب «زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر»، فریبا سیدان به تبیین اهمیت درک عمیق مفهوم کیفیت زندگی در بستری جنسیتی می پردازد. این فصل به پایه گذاری نظری برای ورود به بحث های عملی تر کمک می کند و به خواننده دیدگاهی جامع از ابعاد مختلف کیفیت زندگی و تأثیر جنسیت بر آن ارائه می دهد.

تعریف و ابعاد کیفیت زندگی: بیش از نیازهای اولیه

مفهوم «کیفیت زندگی» از نیم قرن پیش به این سو، به یکی از محورهای اصلی مباحث جهانی و مسائل انسانی بدل شده است. این مفهوم فراتر از صرفاً برآورده شدن نیازهای اولیه و رفاه مادی است و ابعادی چون بهزیستی روانی، مشارکت اجتماعی، امنیت، خودمختاری و دسترسی به فرصت ها را در بر می گیرد. تفاوت های جنسیتی در بسیاری از پژوهش ها نشان داده است که زنان و مردان در تجربه کیفیت زندگی تفاوت های چشمگیری دارند. این تفاوت ها اغلب نه صرفاً به ویژگی های زیستی، بلکه به محرومیت های اجتماعی و عدم دسترسی برابر به منابع ارزشمند در طول زندگی روزمره بازمی گردد.

نیازهای استراتژیک و عملی زنان: دو روی یک سکه

سیدان در این بخش به تفاوت میان «نیازهای استراتژیک» و «نیازهای عملی» زنان می پردازد. نیازهای عملی شامل مواردی است که برای زندگی روزمره ضروری هستند، مانند دسترسی به حمل ونقل عمومی یا خدمات بهداشتی. اما نیازهای استراتژیک به تغییر ساختارهای زیربنایی اجتماعی و فرهنگی اشاره دارند که به برابری جنسیتی منجر می شوند، نظیر امنیت در فضاهای عمومی یا حق انتخاب شغل. فهم این دو نوع نیاز، در برنامه ریزی برای بهبود کیفیت زندگی زنان بسیار حیاتی است.

قابلیت انسانی و نقش های جنسیتی: توانمندسازی یا محدودیت؟

یکی از مفاهیم کلیدی مطرح شده در این فصل، «قابلیت انسانی» (Human Capability) است. قابلیت انسانی به توانایی ها و فرصت هایی اشاره دارد که فرد برای تحقق پتانسیل های خود و زندگی بر اساس ارزش های خویش در اختیار دارد. کتاب به تحلیل چگونگی تأثیر نقش های سنتی و آسیب زا بر توانمندسازی و خودمختاری زنان می پردازد. زمانی که نقش های جنسیتی محدودکننده، نظیر وظایف صرفاً خانه داری یا مادری، بر زنان تحمیل می شود، قابلیت های انسانی آن ها محدود شده و این امر به کاهش کیفیت زندگی روانی و اجتماعی آنان می انجامد.

محرومیتی که زنان و دختران با آن مواجه اند، منبع مهم نابرابری است و تأثیرات سویی بر پیشرفت توانایی ها و انتخاب آزادانه در زندگی شان می گذارد.

عدالت جنسیتی و توسعه پایدار: راهی به سوی زندگی بهتر

فصل اول بر ارتباط مستقیم میان عدالت جنسیتی و توسعه پایدار تأکید می کند. افزایش کیفیت زندگی زنان و سلامت آنان، ارتباط ناگسستنی با برقراری عدالت، برابری جنسیتی و بهبود نظام های رفاهی دارد. نابرابری جنسیتی، همان طور که در گزارش های توسعه انسانی سازمان ملل نیز آمده، یکی از موانع اصلی توسعه انسانی محسوب می شود. در نتیجه، دستیابی به توسعه ای پایدار و جامع، مستلزم رفع تبعیضات در زمینه های سلامت، آموزش، مشارکت سیاسی و بازار کار است تا زنان نیز به طور کامل بتوانند از توانایی ها و انتخاب های آزادانه در زندگی بهره مند شوند.

فصل دوم: زنان، کیفیت زندگی و فضاهای شهری؛ بررسی رابطه ی شهر و جنسیت

فصل دوم کتاب «زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر» به بررسی چگونگی تأثیر فضاهای شهری بر زندگی زنان می پردازد و رابطه پیچیده بین شهر و جنسیت را واکاوی می کند. این فصل نشان می دهد که چگونه ساختار و طراحی شهرها، خواسته یا ناخواسته، می تواند بر تجربه زنان از زندگی روزمره و کیفیت آن تأثیر بگذارد.

جنسیت و فضای شهری: ساختارهایی با ماهیت مردسالارانه

از منظر تاریخی، بسیاری از شهرها بر اساس الگوها و نیازهای مردانه طراحی و سازماندهی شده اند. این طراحی مردسالارانه، نقش ها و تقسیمات جنسیتی نیروی کار را در زندگی روزمره تقویت می کند. برای مثال، تفکیک کاربری ها (بخش های تجاری و تولیدی مردانه، و بخش های خانوادگی و مصرفی زنانه) می تواند منجر به محدودیت هایی برای زنان شود. آزادی حرکت زنان در شهر، به دلیل این ساختارها و انگاره های اجتماعی، به روش های متعددی محدود می شود، که این امر موانعی جدی برای تحرک و فعالیت آن ها در فضاهای عمومی ایجاد می کند.

کیفیت زندگی شهری زنان: چالش های خاص شهرنشینی

سیدان در این فصل، ابعاد خاص کیفیت زندگی زنان در شهر را مورد بررسی قرار می دهد. ایمنی در فضاهای عمومی، دسترسی به خدمات شهری، و میزان مشارکت زنان در فضاهای عمومی، از جمله مؤلفه هایی هستند که به شکل متفاوتی برای زنان تجربه می شوند. شهرسازی مردانه و محیط های نامطلوب شهری، به ویژه برای زنان، سبب بی عدالتی جنسیتی در شهر می شود و بهره مندی زنان از فضاهای عمومی را کاهش می دهد. این مسئله بر درک، تجربه، و عاملیت زنان از فضاهای شهری و همچنین میزان، نحوه و چگونگی دسترسی آنان به این فضاها تأثیر می گذارد.

رویکردهای نظری در رابطه با شهر و جنسیت: از بوم شناختی تا جنسیتی

کتاب به مروری بر رویکردهای نظری مختلف در زمینه رابطه شهر و جنسیت می پردازد. رویکردهای بوم شناختی و کیفیت فراگیر، در کنار رویکرد جنسیتی در شهرسازی، تلاش می کنند تا ابعاد پنهان و آشکار تأثیر شهر بر زندگی زنان را روشن سازند. رویکرد جنسیتی به این نکته تأکید دارد که طراحی شهری باید بر اساس نیازهای عینی و ذهنی زنان صورت گیرد تا به شهر سالم و شهری انسانی تر دست یافت.

ترتیبات شهرسازی مردانه و محیط های نامطلوب شهری، به خصوص برای زنان، سبب شده است که به دنبال بی عدالتی جنسیتی در شهر، برخورداری زنان از فضاهای عمومی شهری کاهش یابد.

شهر سالم و نیازهای زنان: شهری برای همه

مفهوم شهر سالم، شهری است که در آن حقوق شهروندی تمام افراد، فارغ از جنسیت، سن، یا توانایی، رعایت شود. این فصل تأکید می کند که برای دستیابی به چنین شهری، ضروری است که طراحی و مدیریت فضاهای شهری با در نظر گرفتن نیازهای عملی و استراتژیک زنان انجام شود. از جمله این نیازها می توان به امنیت در فضای شهری، دسترسی آسان به حمل ونقل عمومی، و فضاهای تفریحی و اجتماعی مناسب اشاره کرد. این رویکرد به معنای بازطراحی شهری است که زنان نیز آن را متعلق به خود بدانند و در آن احساس بیگانگی نکنند.

فصل سوم: تجربه و ادراک زنان از کیفیت زندگی در فضای شهری (مطالعه موردی: تهران)

در فصل سوم، فریبا سیدان از مفاهیم نظری فاصله گرفته و به بررسی ملموس تجربیات و ادراکات زنان از کیفیت زندگی در فضای شهری می پردازد. این بخش، با تمرکز بر شهر تهران به عنوان یک مطالعه موردی، تصویر زنده ای از چالش های روزمره زنان در فضاهای عمومی ارائه می دهد.

امنیت زنان در فضاهای شهری: هراس پنهان و آشکار

بخش قابل توجهی از این فصل به مسئله امنیت زنان در فضاهای شهری اختصاص دارد. زنان در تهران، تجربیات متعددی از ناامنی، ترس از مزاحمت و آزار در معابر، پارک ها و حمل ونقل عمومی را روایت می کنند. این ناامنی ها اغلب ناشی از عواملی چون نور کم، خلوتی معابر، وجود فضاهای پنهان و فاقد نظارت شهری است. حتی در فضاهای تفریحی و پارک ها نیز زنان با محدودیت هایی مواجه اند؛ بسیاری از این مکان ها به دلیل ساعات استفاده مردانه یا تجمع افراد بزهکار، احساس امنیت را از زنان سلب می کند. این تجارب زیسته، نشان دهنده نیاز استراتژیک زنان به امنیت در تمامی ابعاد فضای شهری است.

حمل ونقل شهری و زنان: موانع تحرک و آزادی

یکی دیگر از مشکلات کلیدی که زنان در شهر با آن روبرو هستند، مسائل مرتبط با حمل ونقل عمومی است. دشواری تردد، دسترسی به وسایل حمل ونقل عمومی، و موانع خاص برای زنان باردار و مادران با کالسکه یا کودک، از جمله این چالش هاست. وسایل و تجهیزات مردانه نامتناسب در سیستم های حمل ونقل عمومی و عدم وجود فضاهای کافی و مطلوب مختص زنان، به مشکلات آنان می افزاید. علاوه بر این، مشکلاتی چون خرابی معابر، ناهم سطح بودن پیاده روها، و سد معبر در خیابان ها، تردد روزانه زنان و مادران را با مخاطرات بسیاری مواجه می سازد و بر کیفیت زندگی آنان تأثیر منفی می گذارد.

دسترسی به فضاهای تفریحی و ورزشی: محدودیت هایی فراتر از زیرساخت

کتاب در این بخش به موانع فرهنگی، اجتماعی و زیرساختی در بهره مندی زنان از پارک ها، فضاهای سبز و امکانات ورزشی می پردازد. ساعات و روزهای محدود برای استفاده زنان از اماکن ورزشی، مردانه بودن برخی وسایل ورزشی، شلوغی و عدم رعایت بهداشت، و نبود امکان نگهداری کودکان در این اماکن، از جمله موانعی است که زنان را از تحرک و نشاط در فضای شهری محروم می کند. فرهنگ مردسالاری و نگاه های کلیشه ای نیز به این محدودیت ها دامن می زند و نیاز به تغییرات فرهنگی عمیق برای افزایش تحرک زنان در شهر را برجسته می سازد.

مراکز خرید و بهداشتی: نیازهایی نادیده گرفته شده

سیدان در این فصل، به مشکلات زنان در دسترسی به مراکز خرید و بهداشتی نیز اشاره می کند. حمل بار سنگین، نیاز به فضاهای نگهداری کودک و استراحت در مراکز خرید، و کمبود سرویس های بهداشتی عمومی مناسب در سطح شهر، از جمله مواردی است که تجربه زنان از فضاهای تجاری و عمومی را تحت تأثیر قرار می دهد. این مسائل، هرچند به ظاهر جزئی، اما بر کیفیت زندگی روزمره و احساس راحتی زنان در شهر تأثیر بسزایی دارند.

زنان باید شهر را به معنای واقعی متعلق به خود و از آنِ خود بدانند و نسبت به آن احساس بیگانگی نداشته باشند.

جمع بندی فصل سوم بر این نکته تأکید دارد که نیازهای عملی و استراتژیک زنان در فضاهای شهری، بر اساس تجربه زیسته آن ها، بسیار مبرم و نیازمند توجه است. این فصل با ذکر مصادیق عینی در تهران، به خواننده نشان می دهد که چگونه ساختار فیزیکی و فرهنگی شهر، بر کیفیت زندگی زنان تأثیر می گذارد و ضرورت تغییرات بنیادی در طراحی شهری و فرهنگ سازی اجتماعی را آشکار می سازد.

فصل چهارم: شهر، اشتغال و کیفیت زندگی زنان؛ فرصت ها و چالش های بازار کار

در فصل چهارم کتاب «زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر»، فریبا سیدان به یکی دیگر از ابعاد حیاتی کیفیت زندگی زنان، یعنی اشتغال، و رابطه آن با بستر شهری می پردازد. این فصل به تحلیل فرصت ها و چالش های زنان در بازار کار شهری و پیامدهای آن بر کیفیت کلی زندگی آنان می پردازد.

اقتصاد شهری و دوگانگی های جنسیت: حاشیه نشینی در بازار کار

کتاب با تحلیلی از اقتصاد شهری و تقسیم جنسیتی کار آغاز می شود. سیدان نشان می دهد که چگونه ساختارهای پدرسالارانه و جهانی شدن، اغلب منجر به به حاشیه رانده شدن زنان در بازار کار شهری می شوند. این حاشیه نشینی در قالب مشاغل غیررسمی، شرایط نامطلوب کار، دستمزد کم و فرصت های محدود ارتقاء شغلی خود را نشان می دهد. نگاه کلیشه ای به نان آوری به عنوان وظیفه اصلی مردان، اولویت استخدام را به آنان اختصاص می دهد و زنان اغلب به سمت رده های پایین تر اشتغال سوق داده می شوند، که این امر کیفیت زندگی شغلی آنان را کاهش می دهد.

موانع ارتقاء شغلی زنان: سقف شیشه ای و تعارض نقش ها

فراتر از دستمزد و جایگاه شغلی، موانع فرهنگی و اجتماعی نیز بر ارتقاء شغلی زنان تأثیر می گذارد. فقدان فرصت های برابر، تعارض نقش های خانوادگی و شغلی، و فشارهای روانی و جسمانی ناشی از انباشتگی مسئولیت ها (نقش مادری، همسری، خانه داری در کنار شغل)، از جمله چالش های اساسی زنان شاغل است. این تعارض نقش ها گاهی به حدی می رسد که زنان ناچار به رها کردن شغل خود می شوند. کتاب راهکارهایی مانند حمایت خانواده، انعطاف پذیری شغلی و مرخصی های پدری را برای کاهش این فشارها پیشنهاد می کند.

بازتعریف مفهوم کار زنان: ارزش گذاری بر کار بازتولیدی

یکی از مهمترین پیام های این فصل، لزوم بازتعریف مفهوم کار زنان است. کتاب تأکید می کند که باید به کار بازتولیدی و خانگی زنان (شامل مدیریت خانواده، تربیت فرزندان، مراقبت از سالمندان و بیماران) که اغلب نادیده گرفته می شود، ارزش گذاری شود. این نوع کار، اگرچه درآمدزا نیست، اما ستون فقرات جامعه و خانواده را تشکیل می دهد و باید در شاخص های توسعه و کیفیت زندگی لحاظ شود. همچنین، نیاز به بازتعریف زمان کار زنان و انطباق آن با چرخه زندگی خانوادگی برای ایجاد تعادل و کاهش فرسودگی زنان شاغل ضروری است.

ابعاد کیفیت زندگی زنان در حوزه اشتغال	چالش های رایج	فرصت ها و راهکارها
دسترسی به شغل	نرخ بیکاری بالاتر، تبعیض در استخدام	ایجاد فرصت های شغلی برابر، حذف کلیشه های جنسیتی
شرایط کاری و دستمزد	مشاغل با درآمد کم و نامطلوب، فقدان امنیت شغلی	قوانین حمایتی، شفافیت دستمزد، ارزش گذاری بر مشاغل زنانه
ارتقاء شغلی	سقف شیشه ای، نگاه های تبعیض آمیز، محدودیت های خانوادگی	توانمندسازی، مربی گری، حمایت از حضور در پست های مدیریتی
تعارض کار-زندگی	فشار روانی و جسمانی، نیاز به رها کردن شغل	انعطاف پذیری شغلی، دورکاری، حمایت همسر و خانواده
ارزش گذاری بر کار	نادیده گرفتن کار خانگی و بازتولیدی	بازتعریف مفهوم کار، لحاظ کردن کار بازتولیدی در شاخص های توسعه

اشتغال و افزایش کیفیت زندگی: استقلال و عزت نفس

علیرغم چالش ها، اشتغال زنان می تواند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی آنان را افزایش دهد. دستیابی به استقلال اقتصادی، افزایش عزت نفس و خودباوری، توانمندسازی و گسترش افق های فکری از طریق حضور در بازار کار محقق می شود. این امر نه تنها به زنان امکان می دهد که نیازهای استراتژیک خود را تأمین کنند، بلکه به تحقق قابلیت های انسانی آنان نیز کمک می کند و به طور کلی، به ارتقاء کیفیت فراگیر زندگی در جامعه منجر می شود. از این رو، سیاست گذاری های حمایتی و تغییرات فرهنگی برای ایجاد فضای کاری عادلانه تر برای زنان از اهمیت بالایی برخوردار است.

فصل پنجم: شهر، مهاجرت و کیفیت زندگی زنان؛ سفری با دو روی سکه

فصل پنجم و پایانی کتاب «زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر» به یکی دیگر از پدیده های کلان اجتماعی، یعنی مهاجرت زنان به شهرها، و تأثیرات دوگانه آن بر کیفیت زندگی آنان می پردازد. این فصل به تحلیل روند زنانه شدن مهاجرت و پیامدهای آن برای گروه های مختلف زنان می پردازد.

روند زنانه شدن مهاجرت: علل و پیامدها

در دهه های اخیر، شاهد روند رو به رشد زنانه شدن مهاجرت در سطح جهانی و همچنین در ایران هستیم. این پدیده به معنای افزایش نسبت زنان در جریان های مهاجرتی است. انگیزه های مهاجرت زنان می تواند بسیار متنوع باشد؛ از جمله جستجوی فرصت های تحصیلی، اشتغال، بهبود وضعیت اقتصادی، فرار از محدودیت های سنتی در مناطق روستایی، یا حتی پیوستن به خانواده. مهاجرت برای زنان می تواند هم افق های جدیدی را بگشاید و هم آسیب های جدی به همراه داشته باشد.

مهاجرت، تغییر نقش ها و عاملیت: فرصت هایی در کنار آسیب ها

برای بسیاری از زنان، مهاجرت به شهر فرصتی برای تجربه تغییر نقش ها و افزایش عاملیت (agency) است. در فضای شهری، امکان دستیابی به تحصیلات بالاتر، اشتغال در مشاغل متنوع تر و کسب استقلال اقتصادی فراهم می شود. این فرصت ها می توانند منجر به افزایش عزت نفس، خودباوری و توانمندسازی زنان شوند. با این حال، مهاجرت همواره با چالش ها و آسیب های اجتماعی نیز همراه است. فقر، استثمار جنسی، مواجهه با خشونت، و تن دادن به مشاغل کم درآمد و ناامن، از جمله خطراتی است که زنان مهاجر، به ویژه گروه های آسیب پذیرتر، با آن روبرو می شوند.

انگیزه های مهاجرت زنان ایرانی: از تحصیل تا بقا

کتاب به تحلیل انگیزه های اصلی مهاجرت زنان جوان از روستا به شهر در دهه های اخیر ایران می پردازد. در دهه های 1350 و 1360، عمدتاً عوامل اشتغال و تحصیل به عنوان محرک های اصلی مطرح بودند. در سالیان بعد، گسترش سرمایه فرهنگی و انگیزه های تحصیلی پررنگ تر شدند، اما در سال های اخیر، جستجوی اشتغال و بهبود وضع اقتصادی، به ویژه برای زنان سرپرست خانوار، به یکی از دلایل عمده مهاجرت تبدیل شده است. حتی پدیده بیوه های خشکسالی (زنانی که مردانشان به دلیل خشکسالی مهاجرت کرده و بازنگشته اند) نشان دهنده ابعاد پیچیده و گاه دردناک مهاجرت است.

چالش های خاص زنان مهاجر: نیاز به سیاست گذاری های حمایتی

زنان مهاجر، به خصوص آن هایی که از مناطق روستایی و با سطح سواد و مهارت پایین تر به شهر مهاجرت می کنند، اغلب در معرض آسیب های بیشتری قرار دارند. نقش های سنتی و فقدان مهارت های لازم برای بازار کار شهری، آن ها را به سمت مشاغل غیررسمی و کم درآمد سوق می دهد. این گروه ها به سیاست گذاری های مطلوب و حمایت های اجتماعی ویژه ای نیاز دارند تا بتوانند در شهر توانمند شوند و از کیفیت زندگی مناسبی برخوردار گردند. لزوم تدوین برنامه هایی برای آموزش مهارت، تأمین مسکن مناسب، و دسترسی به خدمات حمایتی از جمله مواردی است که برای بهبود وضعیت این زنان ضروری به نظر می رسد.

به طور خلاصه، مهاجرت زنان به شهر، پدیده ای با ماهیت دوگانه است. در حالی که می تواند فرصت های جدیدی برای تأمین نیازهای اساسی، افزایش عاملیت و بهبود کیفیت زندگی فراهم کند، در عین حال خطر فقر، آسیب های اجتماعی و استثمار را نیز در پی دارد. این فصل بر ضرورت نگاهی جامع و انسانی به پدیده مهاجرت زنان و اتخاذ سیاست های حمایتی مناسب تأکید می کند.

جمع بندی و نتیجه گیری کلی

کتاب «زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر» اثر فریبا سیدان، یک مطالعه جامع و روشنگرانه است که ابعاد گوناگون کیفیت زندگی زنان در بستر شهری را از منظر جامعه شناختی مورد بررسی قرار می دهد. این کتاب با پیوند مفاهیم نظری با تجارب زیسته زنان در شهر تهران، تصویری ملموس و قابل درک از چالش ها و فرصت های پیش روی آنان ارائه می دهد.

مهمترین یافته ها و پیام های کلیدی کتاب در طول پنج فصل به هم تنیده اند و ارتباط منطقی میان کیفیت زندگی، فضای شهری، اشتغال، و مهاجرت را به وضوح نشان می دهند. کتاب تأکید می کند که کیفیت زندگی زنان صرفاً به تأمین نیازهای مادی محدود نمی شود، بلکه شامل ابعاد پیچیده تری نظیر امنیت در فضاهای عمومی، مشارکت اجتماعی، استقلال اقتصادی، و تحقق قابلیت های انسانی است. فضاهای شهری، با ساختار اغلب مردسالارانه خود، می توانند آزادی حرکت و فرصت های زنان را محدود کنند، اما در عین حال، همین شهرها پتانسیل هایی برای رهایی از نقش های سنتی و دستیابی به عاملیت بیشتر را نیز فراهم می آورند.

در حوزه اشتغال، کتاب به دوگانگی های جنسیتی در بازار کار، به حاشیه رانده شدن زنان در مشاغل کم درآمد، و تعارض نقش های خانوادگی و شغلی اشاره می کند. با این حال، بر اهمیت اشتغال در افزایش عزت نفس، استقلال و توانمندسازی زنان نیز تأکید می ورزد. پدیده مهاجرت زنان به شهرها نیز به عنوان شمشیری دو لبه معرفی می شود؛ در حالی که می تواند مسیرهایی برای تحصیل و اشتغال بگشاید، خطرات فقر و آسیب های اجتماعی را نیز در پی دارد.

پیام اصلی نویسنده، ضرورت نگاهی جامع و جنسیتی به مسائل شهری و توسعه است. فریبا سیدان به وضوح نشان می دهد که عدالت جنسیتی نه تنها یک آرمان اخلاقی، بلکه زیربنای اساسی برای بهبود کیفیت زندگی زنان و در نهایت، دستیابی به توسعه پایدار و جامع در جامعه است. تغییر ساختارهای فرهنگی و اجتماعی، بازتعریف عادلانه نقش های جنسیتی، و سیاست گذاری های حمایتی برای زنان در تمامی ابعاد زندگی، از جمله راهکارهایی است که می توان از مجموع استدلال های کتاب استنتاج کرد. شهرسازی انسان محور و متناسب با نیازهای تمامی شهروندان، به ویژه زنان، نیز از جمله ضروریات مطرح شده است.

کتاب «زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر» با توجه به تحلیل عمیق و بومی سازی مفاهیم جهانی در بستر جامعه ایران، ارزش علمی و عملی فراوانی دارد. این اثر می تواند منبعی غنی برای پژوهشگران، برنامه ریزان و تمامی علاقه مندان به درک بهتر وضعیت زنان در شهرهای ایران باشد و گامی مؤثر در جهت ایجاد جامعه ای عادلانه تر و شهری دسترس پذیرتر برای همه بردارد. خواندن این کتاب به خوانندگان کمک می کند تا چالش ها و تجربیات زنان در فضای شهری را با دیدی همدلانه و تحلیلی درک کنند و در مسیر ایجاد تغییرات مثبت گام بردارند.

درباره نویسنده: فریبا سیدان

فریبا سیدان، پژوهشگر و جامعه شناس ایرانی، یکی از چهره های فعال در حوزه مطالعات زنان و مسائل اجتماعی است. ایشان با نگاهی دقیق و تحلیلی به مسائل روز جامعه، به ویژه آنچه به زندگی و جایگاه زنان مربوط می شود، می پردازد. کتاب «زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر» نشان دهنده تخصص و علاقه عمیق ایشان به بررسی مسائل جنسیتی در بستر شهری و ارائه راه حل های مبتنی بر پژوهش های علمی است. آثار ایشان سهم مهمی در غنی سازی ادبیات جامعه شناسی ایران در حوزه مطالعات زنان دارد.

منابع

• سیدان، فریبا. (1397). زنان و کیفیت زندگی؛ با نگاهی به کیفیت زندگی زنان در شهر. تهران: انتشارات تیسا.