غروب تلخ 13 اسفند 40 در امام زاده حسن: بزرگ ترین فاجعه ی چهارشنبه سوری / هفت خانه ویران و 19 نفر کشته شدند

به گزارش خبرگزاری بهار جاودانه، ساعت هفت و نیم بعدازظهر روز یک شنبه 13 اسفند 1340، صدای انفجار مهیبی در کوچه ی حسنخانی امامزاده حسن برق از سر ساکنان این منطقه برد. انفجاری مهیب در یکی از خانه های محل رخ داده بود و در اثر آن علاوه بر خانه ی محل واقعه، هفت خانه ی دو طبقه ی کناری اش درهم کوبیده و با خاک یکسان شدند. این انفجار 19 کشته و 7 مجروح برجای گذاشت و شدت آن به حدی بود که علاوه بر ویرانی هفت خانه، خانه های مجاور نیز حتی در فاصله های چهارصد و پانصد نیز خسارت دیدند، شیشه ی پنجره های سراسر مناطق امامزاده حسن شکست و هزاران نفر هراسان از خانه های خود بیرون آمدند. ماجرا از این قرار بود که در خانه ی مرکز انفجار که متعلق به فردی به نام منصور اعظم کرامتی بود، فرزندانش مشغول ساختن ترقه و بمب های دستی انفجاری برای چهارشنبه سوری به منظور فروش بودند.

در ادامه بخشی از گزارش مفصل خبرنگاران سرویس حوادث اطلاعات را که بلافاصله پس از اطلاع از وقوع این حادثه خود را به امام زاده حسن رساندند، می خوانید:

بلافاصله پس از وقوع انفجار صدها نفر از ساکنین امامزاده حسن در اطراف محل حادثه اجتماع کردند ولی چون بر اثر ناراحتی شدید قادر به کنترل اعصاب خود نبودند نتوانستند در مراحل ابتدایی کمک موثوری به حادثه دیدگان بنمایند نیروهای کشوری و لشکری بسیج شدند.

صدای مهیب انفجار در کوچه ها و خیابان ها به گوش مامورین پلیس و برزن رسید و مامورین در فرصت کوتاهی کلیه ی سازمان های کشوری و لشکری را از وقوع این حادثه تاسف آور باخبر ساختند.

در ساعت نه شب گردان امدادی پلیس و نیروهای آماده ی سپاه یکِ مرکز و مامورین ژاندارمی ناحیه ی یک و مامورین اداره ی آتش نشانی و رفتگران برزن های 20 و 22 و 10 و 11 به محل حادثه آمدند و برای نجات زیر آوار رفتگان مشغول کار شدند در این موقع خبر انفجار در سراسر شهر تهران پیچید و شهردار تهران، فرمانده ی سپاه یک، روسای برزن ها و کلانتری ها و دادستان تهران و پزشک قانونی در این محل حاضر شدند.

علت وقوع حادثه

پس از تحقیق معلوم شد علت وقوع حادثه انفجاری است که در یکی از خانه های کوچه ی حسنخانی روی داده است. در این خانه یک کارگاه تهیه ی نارنجک های ترقه ای و فشفشه و سایر وسایل آتش بازی وجود داشت که برای شب چهارشنبه سوری ترقه، نارنجک دستی تهیه می نمود و علت انفجار تماس ماده ی قابل اشتعال کلرات دو پتاس و زرنیخ و سرایت آن به مقدار زیادی باروت بود. از طرفی در نزدیک اتاق مخصوص تهیه ی ترقه و نارنجک مقدار زیادی باروت در حدود یک خروار انباشته شده بود و به همین جهت پس از ایجاد انفجار کلرات دو پتاس و زرنیخ آتش به انبار باروت و انبار ترقه نارنجک ها و فشفشه ها که تعداد آن ها سر به میلیون ها می زد سرایت کرد و آن چنان انفجاری تولید کرد که 6 خانه ی مجاور را نیز ویران کرد و صدای وحشتناک آن تا چند کیلومتر شنیده شد.

انفجار در یک اتاق و زیرزمین مخصوص انبار کردن مواد منفجره روی داده بود و سپس با سرایت آتش به اتاق انبار باروت مانند بمب نیرومندی به صدا درآمده و هفت ساختمان دوطبقه را با خاک یکسان کرد و به تعداد زیادی از ساختمان های مجاور تا فاصله ی نیم کیلومتری آسیب و خسارت وارد کرد.

آغاز عملیات

مامورین برزن و کلانتری و سربازان و ژاندارم ها به اتفاق ساکنین محل از همان لحظه ی ورود به امامزاده حسن در صدد کاوش و جست وجو برآمدند و چون کلیه ی ساکنین منازل که تعداد آنان بالغ بر بیست وسه تن می شدند زیر آوار رفته بودند بدین لحاظ کار مامورین از نظر نداشتن راهنمای تجسس در زیر خروارها خاک بسیار مشکل شده بود و بالاخره با وسایل و تجهیزات لازم و هماهنگی کامل مامورین تا نیمه های شب گذشته [بامداد دوشنبه 14 اسفند] هفده جسد زن و مرد و کودک و پیر و جوان از زیر خاک بیرون کشیدن شد و جمعا تا صبح امروز [14 اسفند 40] نیز هفت نفر مجروح و مصدوم نیز روانه ی بیمارستان ها گردیدند.

مرکز انفجار

انفجاری شب گذشته [شامگاه یک شنبه 13 اسفند] که در امام زاده حسن روی داد در واقع عظیم ترین و تاسف آورترین فاجعه ی سال در شهر تهران است. کانون این انفجار خانه ی منصور اعظم کرامتی بوده که پسران وی به ساختن ترقه و نارنجک ستی مخصوص آتش بازی اشتغال داشتند و با آن که از مدت های مدید در این خانه به این کار خطرناک مشغول بوده اند هیچ کس پیش بینی وقوع خطر را نکرده و بالاخره بر اثر عدم توجه و اهمال جان عده ی کثیری بی گناه از دست رفته است.

خانه گودال شد

خانه ی محل انفجار که دوطبقه بوده پس از وقوع حادثه به صورت گودالی درآمده است و ساکنین سیه روز آن هریک در گوشه ای پرتاب گردیده و در زیر خروارها خاک مدفون شده بودند. طبق اظهار نظر متخصصین نظامی شدت انفجار به حدی بوده که در همان لحظات اول ساکنین خانه ها از میان رفته اند و این امر از وضع اجسادی که از زیر آوار بیرون آمده کاملا مشهود بود.

مامورین برزن های شهرداری و سربازان هنگ آماده ی پهلوی که با کامیون و تجهیزات لازم در این محل حاضر شده بودند ابتدا با خاک برداری کار خود را آغاز کردند و در اندک زمانی کلیه ی کوچه ها و خیابان ها به وسیله ی مامورین از افراد تخلیه گردید و سپس سربازان با وسایل خود خاک خانه های خراب شده را به خیابان آوردند و جنازه ها را بیرون کشیدند. دادستان تهران و شهرداری تهران و مدیرکل امور شهر، رییس پلیس تهران تا نیمه های شب به اتفاق مامورین در محل بودند و سپس نظارت بقیه ی عملیات را به عهده ی روسای کلانتری ها و برزن های محل واگذار کرده و رفتند.

مردی که از مرگ گریخت

آقای محمد موسوی یکی از همسایگان مجاور این خانه که به طور معجزه آسایی از این حادثه نجات یافته می گفت: «در حدود ساعت هفت برادرم که رییس قطار باری راه آهن است به طرف مشهد حرکت کرد و سپس من برای سرکشی به خانه ی برادرم آمدم من و ساکنین این خانه که جمعا هفت نفر بودیم چند دقیقه ای در اتاق روبه روی خانه ی محل انفجار نشسته بودیم و سپس شام را در یک اتاق دیگری که در انتهای حیاط است آماده کردند و پس از آن که ما برای صرف شام به این اتاق رفتیم انفجار روی داد و اتاق های خانه ی ما ویران گردید و فقط این اتاق که اندکی از محل حادثه فاصله دارد سالم ماند.»

کفاشی می کرد

برای مامورین شهرداری و نظامی که از شب گذشته تا صبح امروز [14 اسفند 40] مشغول عملیات بودند بزرگ ترین اشکال این بود که اصولا هیچ کس از محل اجساد و زیر آوار رفتگان اطلاعی نداشت. همسایه ها می گفتند که ما از طرز کار و فعالیت ساکنین این خانه کوچک ترین اطلاعی نداشتیم او روزها کفاشی می کرد ولی ما نمی دانستیم که شب ها به چه کاری مشغول است.

مهمان ها هم مردند

در یکی از خانه های مجاور محل انفجار چهار نفر از جوادیه مهمان آمده بودند که این عده نیز به اتفاق ساکنین همان خانه در لحظه ی اول وقوع حادثه کشته شدند و امروز [14 اسفند 40] اجساد آن ها از زیر خاک بیرون آورده شد.

یک پیش گویی عجیب

در این حادثه ی شدید یک پسربچه ی هشت یا نه ساله به طور معجزه آسایی از مرگ حتمی نجات یافت. این پسربچه که صادق پیرزازی نام دارد و با شنیدن صدای انفجار داخل یک کمد که در اتاق بود شد و در نتیجه از ماندن زیر آوار و مرگ حتمی نجات یافت. ساعت ها بعد وقتی مامورین توانستند پس از خاک برداری کمد را از زیر خاک بیرون بیاورند با نهایت حیرت صادق را در داخل کمد دیدند و او را بیرون آوردند.

نکته ی عجیب آن که به قراری که اهالی محل می گفتند این پسربچه سه روز قبل در حالی که از پدرش پول می خواسته و پدرش از دادن پول به او خودداری کرده گفته است: «تا آخر ماه رمضان این خانه ها خراب می شود و همه ی ساکنین آن خواهند مرد.» این اظهار را صادق پسربچه ی هشت ساله درست سه روز قبل بیان کرده و بین ساکنین اطراف دهان به دهان می گشت و موجب تعجب همه بود.

مرگ و خاموشی

صبح امروز [14 اسفند] با آن که هزاران نفر از ساکنین خانه های اطراف در گوشه و کنار محل حادثه اجتماع کرده بودند ولی سراسر کوچه ی فرعی و اصلی محل حادثه در سکوت ممتد مرگ باری فرو رفته بود تنها صدای شیون و ناله وقتی به گوش می رسید که سربازان و مامورین امدادی یک جنازه را به طرف آمبولانس حمل می کردند.

پس از انتقال جنازه به داخل اتومبیل بار دیگر سکوت حکم فرما می شد و تنها رایحه ی «مرگ و خاموشی» از سراسر این کوچه و خیابان استشمام می شد و تنها صدای کلنگ و بیل مامورین در میان گرد و خاک فراوان خانه های ویران به گوش می رسید.

شدت و سرعت ویرانی در این حادثه به حدی بود که صدایی از زنده به گور رفتگان این واقعه بلند نشد و به قراری که ساکنین خانه های اطراف اظهار می کردند پس از برخاستن صدای شدید انفجار و ویرانی خانه ها کوچک ترین صدای دیگری به گوش نرسید و مردم و مامورین بدون آن که بدانند در زیر خاک ها چه خبر است شروع به خاک برداری کرده و به مرور ضمن خاک برداری موفق به خروج جنازه ها از یر خروارها خاک شدند.

از یک خانواده که در یکی از خانه های ویران شده میهمان بودند یک بچه ی 9 ساله به نام بلقیس درگذشت و دو طفل خردسال دیگر این خانواده به اسامی لطیفه و تقی فرزندان محمدعلی مجروح شدند.

25957