نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی و حقوقی
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی و حقوقی بر اساس نوع مودی تعیین می‌شود؛ برای اشخاص حقیقی، این نرخ به صورت پلکانی و مطابق با ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم (۱۵٪، ۲۰٪ و ۲۵٪) محاسبه می‌شود، در حالی که برای اشخاص حقوقی (شرکت‌ها) این نرخ به صورت ثابت و معادل ۲۵٪ از کل درآمد اتفاقی مشمول مالیات است.
درک دقیق این نرخ‌ها، نحوه محاسبه و تکالیف قانونی مرتبط، کلید اصلی برای جلوگیری از جرائم مالیاتی و مدیریت صحیح درآمدهای غیرمنتظره‌ای مانند جوایز، هدایا یا صلح بلاعوض است. همچنین استاندارد شماره ۳۵ حسابداری ایران با عنوان مالیات بر درآمد، به‌منظور حل این چالش‌ها و ایجاد انسجام در گزارشگری مالی، تدوین و ابلاغ شده است.
مالیات بر درآمد اتفاقی چیست؟
مالیات بر درآمد اتفاقی، همان‌طور که از نامش پیداست، نوعی مالیات مستقیم است که بر درآمدهای غیرمستمر و غیرمنتظره افراد و شرکت‌ها وضع می‌شود. این درآمدها خارج از چارچوب فعالیت‌های شغلی و تجاری معمول قرار دارند و به دلیل ماهیت “اتفاقی” بودنشان، در فصل جداگانه‌ای از قانون مالیات‌های مستقیم مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
تعریف درآمد اتفاقی از دیدگاه قانون مالیات‌های مستقیم
بر اساس ماده ۱۱۹ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد نقدی و غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محاباتی (معاملاتی که ارزش عوضین نابرابر است) و یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگری از این قبیل تحصیل نماید، مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود. جوهره اصلی این تعریف، “بلاعوض” بودن یا عدم تناسب عوضین در کسب درآمد است.
تفاوت درآمد اتفاقی با سایر انواع درآمد
تفاوت کلیدی درآمد اتفاقی با درآمدهایی مانند حقوق، اجاره یا سود حاصل از کسب‌وکار، در منشأ و استمرار آن است. درآمدهای عادی حاصل فعالیت‌های اقتصادی تکرارشونده و قابل پیش‌بینی هستند، اما درآمد اتفاقی ماهیتی یکباره و غیرمترقبه دارد. برای مثال، سودی که یک فروشگاه از فروش محصولاتش کسب می‌کند، درآمد شغلی است؛ اما اگر همان فروشگاه در یک قرعه‌کشی برنده یک خودرو شود، ارزش آن خودرو درآمد اتفاقی محسوب می‌شود.
درآمدهای مشمول مالیات اتفاقی کدامند؟ (با ذکر مثال)
برخی از رایج‌ترین مصادیق درآمدهای مشمول این نوع مالیات عبارتند از:
- صلح بلاعوض: زمانی که فردی مالی را بدون دریافت هیچ‌گونه وجه یا کالایی به دیگری منتقل می‌کند.
- هبه (هدیه): دریافت هدایای نقدی یا غیرنقدی با ارزش بالا.
- جوایز: برنده شدن در قرعه‌کشی‌ها، مسابقات و جشنواره‌ها (به جز موارد معاف).
- کمک‌های بلاعوض: دریافت کمک‌های نقدی یا غیرنقدی از منابع غیردولتی.
مثال: فرض کنید آقای رضایی یک قطعه زمین به ارزش ۵ میلیارد ریال از دوست خود به صورت هبه دریافت می‌کند. این مبلغ به عنوان درآمد اتفاقی برای آقای رضایی شناسایی شده و او موظف به پرداخت مالیات آن است.
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی برای اشخاص حقیقی
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی برای اشخاص حقیقی ثابت نیست و به صورت پلکانی، دقیقاً مشابه نرخ مالیات بر درآمد مشاغل و بر اساس ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم محاسبه می‌شود.
جدول نرخ‌های مالیاتی اشخاص حقیقی (سال 1404)
نکته: این نرخ‌ها بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۴ است و ممکن است در سال‌های آینده تغییر کند.
|
درآمد سالیانه |
نرخ مالیات |
|
288 میلیون تا 360 میلیون تومان |
10 درصد |
|
360 میلیون تا 456 میلیون تومان |
15 درصد |
|
456 میلیون تا 600 میلیون تومان |
20 درصد |
|
مازاد 6 میلیارد (6,000,000,000) ريال تا 8 میلیارد (8,000,000,000) ريال |
بیست و پنج درصد |
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی (با مثال عملی)
برای محاسبه مالیات، درآمد مشمول مالیات را در پلکان‌های مربوطه قرار داده و مالیات هر بخش را جداگانه محاسبه و در نهایت با هم جمع می‌کنیم.
مثال: خانم اکبری در یک مسابقه علمی برنده جایزه‌ای به مبلغ ۴,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (چهارصد و پنجاه میلیون تومان) شده است. مالیات او به شرح زیر محاسبه می‌شود:
- پله اول: ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۱۵٪ = ۳۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- پله دوم: (۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ – ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال × ۲۰٪ = ۴۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- پله سوم: (۴,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ – ۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال × ۲۵٪ = ۱۲۵,۰۰۰,۰۰۰ ریال
مجموع مالیات قابل پرداخت: ۳۰۰,۰۰۰,۰۰۰ + ۴۰۰,۰۰۰,۰۰۰ + ۱۲۵,۰۰۰,۰۰۰ = ۸۲۵,۰۰۰,۰۰۰ ریال (هشتاد و دو میلیون و پانصد هزار تومان)
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی برای اشخاص حقوقی (شرکت‌ها)
قوانین برای اشخاص حقوقی ساده‌تر است. نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی برای شرکت‌ها و سایر اشخاص حقوقی، بر اساس نرخ مذکور در ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم محاسبه می‌شود.
نرخ مالیاتی اشخاص حقوقی (سال ۱۴۰۴)
نرخ ثابت ۲۵٪ بر کل درآمد اتفاقی مشمول مالیات.
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقوقی (با مثال عملی)
محاسبه در این حالت بسیار مستقیم است؛ کافی است کل مبلغ درآمد اتفاقی را در نرخ ۲۵ درصد ضرب کنیم.
مثال: شرکت “فناوران پیشرو” یک کمک بلاعوض به مبلغ ۱۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (یک میلیارد تومان) از یک نهاد خصوصی دریافت کرده است.
مالیات قابل پرداخت شرکت: ۱۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۲۵٪ = ۲,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (دویست و پنجاه میلیون تومان)
قوانین و مواد قانونی مرتبط با مالیات بر درآمد اتفاقی
فصل ششم از باب سوم قانون مالیات‌های مستقیم (مواد ۱۱۹ تا ۱۲۸) به طور کامل به این نوع مالیات اختصاص دارد.
- ماده ۱۱۹: این ماده، سنگ بنای قانونی و تعریف‌کننده درآمد اتفاقی است.
- ماده ۱۲۰: این ماده نرخ‌گذاری این درآمدها را به نرخ‌های مقرر در مواد دیگر (ماده ۱۳۱ برای حقیقی و ۱۰۵ برای حقوقی) ارجاع می‌دهد.
- ماده ۱۲۱: نحوه ارزیابی درآمدهای غیرنقدی را مشخص می‌کند که بر اساس ارزش روز در تاریخ تحصیل درآمد خواهد بود.
- ماده ۱۲۳: به وظایف دفاتر اسناد رسمی در خصوص صلح و هبه اموال غیرمنقول اشاره دارد.
- ماده ۱۲۶: مهلت تسلیم اظهارنامه برای اشخاص حقیقی را یک ماه از تاریخ تحصیل درآمد تعیین کرده است.
معافیت‌ها و استثنائات مالیات بر درآمد اتفاقی
همه درآمدهای اتفاقی مشمول مالیات نیستند. قانون‌گذار برخی موارد را از پرداخت این مالیات معاف کرده است.
موارد معاف از مالیات بر درآمد اتفاقی
- جوایز بانکی: جوایز متعلق به سپرده‌های حساب‌های پس‌انداز و قرض‌الحسنه بانکی.
- کمک‌های نقدی و غیرنقدی بلاعوض سازمان‌های خیریه: کمک‌هایی که به افراد واجد شرایط طبق ضوابط پرداخت می‌شود.
- کمک‌های دولتی و عمومی: کمک‌های بلاعوض دولتی یا از نهادهای عمومی غیردولتی به اشخاص.
- ارث و مهریه: این موارد قوانین مالیاتی خاص خود را دارند (مالیات بر ارث) و مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی نمی‌شوند.
شرایط و ضوابط اعمال معافیت‌ها
برای بهره‌مندی از معافیت‌ها، باید مستندات و مدارک لازم که نشان‌دهنده ماهیت معاف درآمد است، به سازمان امور مالیاتی ارائه شود. در غیر این صورت، اصل بر شمول مالیات است.
وظایف مودیان مالیات بر درآمد اتفاقی (اشخاص حقیقی و حقوقی)
پس از کسب درآمد اتفاقی، مودیان وظایف مشخصی دارند که باید در مهلت مقرر انجام دهند.
مهلت و نحوه تسلیم اظهارنامه مالیاتی درآمد اتفاقی
- اشخاص حقیقی: موظفند ظرف یک ماه از تاریخ کسب درآمد، اظهارنامه مخصوص این مالیات را از طریق سامانه سازمان امور مالیاتی تکمیل و ارسال کنند.
- اشخاص حقوقی: نیازی به تسلیم اظهارنامه جداگانه ندارند. آن‌ها باید درآمد اتفاقی کسب‌شده را در اظهارنامه عملکرد سالانه خود در بخش “سایر درآمدها” ثبت کرده و مالیات آن را همراه با مالیات عملکرد پرداخت نمایند.
مدارک لازم برای اظهارنامه مالیاتی
- اسناد و مدارک هویتی مودی.
- مستندات مربوط به تحصیل درآمد (مانند صلح‌نامه، گواهی برنده شدن در جایزه و…).
- اسناد مربوط به ارزش‌گذاری اموال غیرنقدی (در صورت وجود).
نحوه پرداخت مالیات بر درآمد اتفاقی
پرداخت مالیات باید همزمان با تسلیم اظهارنامه (برای اشخاص حقیقی) یا در مهلت مقرر برای پرداخت مالیات عملکرد (برای اشخاص حقوقی) از طریق درگاه پرداخت الکترونیکی سازمان امور مالیاتی انجام شود.
نکات مهم و توصیه‌های پایانی
- اهمیت مشاوره با متخصصین مالیاتی: با توجه به پیچیدگی‌های احتمالی، به خصوص در موارد غیرنقدی یا صلح‌های پیچیده، مشورت با یک مشاور مالیاتی معتمد می‌تواند از بروز خطا و جرائم سنگین جلوگیری کند.
- عواقب عدم رعایت قوانین: عدم تسلیم اظهارنامه در موعد مقرر یا عدم پرداخت مالیات، مشمول جرائم سنگین مالیاتی (غیرقابل بخشش) خواهد شد.
- ارزش‌گذاری دقیق: درآمدهای غیرنقدی باید توسط کارشناس رسمی دادگستری یا بر اساس ارزش منصفانه روز، به درستی ارزیابی شوند تا از محاسبه کمتر یا بیشتر مالیات جلوگیری شود.
جمع‌بندی
درک دقیق نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی و حقوقی و قوانین پیرامون آن، یک ضرورت برای تمام افرادی است که ممکن است با چنین درآمدهایی مواجه شوند. همان‌طور که دیدیم، این مالیات برای اشخاص حقیقی با نرخ پلکانی (۱۵٪ تا ۲۵٪) و برای اشخاص حقوقی با نرخ ثابت ۲۵٪ محاسبه می‌شود. کلید اصلی، شناسایی صحیح درآمد اتفاقی، انجام تکالیف قانونی در مهلت مقرر (به‌ویژه تسلیم اظهارنامه ظرف یک ماه برای اشخاص حقیقی) و پرداخت به موقع مالیات است. با وجود پیچیدگی‌های ظاهری، با آگاهی از قوانین و در صورت لزوم استفاده از مشاوره تخصصی، می‌توان این فرآیند را به سادگی و بدون دغدغه مدیریت کرد و از پیامدهای ناخوشایند قانونی جلوگیری نمود.
سوالات متداول
آیا تمام هدایا مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی هستند؟
خیر، هدایای متعارف و کم‌ارزش معمولاً مشمول مالیات نمی‌شوند. تمرکز قانون بر روی اموال و وجوه با ارزش قابل توجه است.
اگر درآمد اتفاقی به‌صورت غیرنقدی (مثلاً خودرو) باشد، چگونه محاسبه می‌شود؟
بر اساس ماده ۱۲۱، ارزش مال غیرنقدی بر اساس قیمت روز در تاریخ تحصیل درآمد (دریافت هدیه) تعیین و مبنای محاسبه مالیات قرار می‌گیرد.
آیا اشخاص حقوقی پس از پرداخت مالیات درآمد اتفاقی، تکلیف دیگری دارند؟
بله، این درآمد به عنوان یکی از درآمدهای شرکت در صورت سود و زیان ثبت می‌شود و در محاسبه درآمد مشمول مالیات نهایی شرکت نیز لحاظ می‌گردد، اما مالیات پرداخت‌شده بابت آن، به عنوان اعتبار مالیاتی از مالیات نهایی کسر خواهد شد.
تفاوت مالیات بر درآمد اتفاقی با مالیات بر ارث چیست؟
این دو کاملاً متفاوت هستند. مالیات بر ارث مربوط به اموالی است که پس از فوت شخص به ورثه منتقل می‌شود و قوانین و نرخ‌های خاص خود را دارد. اما مالیات بر درآمد اتفاقی مربوط به درآمدهای بلاعوضی است که در زمان حیات افراد تحصیل می‌شود.
آیا جوایز قرعه‌کشی خرید از فروشگاه‌ها نیز مشمول مالیات می‌شوند؟
بله، این جوایز (به جز جوایز بانکی) مصداق بارز درآمد اتفاقی هستند و برنده جایزه موظف به پرداخت مالیات آن بر اساس نرخ‌های مقرر است.