نماز معلولان (فقه شیعه): خلاصه کتاب محمدمهدی محب الرحمان
خلاصه کتاب نماز معلولان بر اساس فقه شیعه ( نویسنده محمدمهدی محب الرحمان )
کتاب «نماز معلولان بر اساس فقه شیعه» اثری پیشرو از محمدمهدی محب الرحمان، راهنمایی جامع برای درک و اجرای احکام نماز ویژه جانبازان و افراد دارای ناتوانی است. این کتاب برای اولین بار به تفصیل به کیفیت اقامه نماز برای مکلفین ناتوان جسمی می پردازد و راهکارهای فقهی روشنی را بر اساس آموزه های قرآن و ائمه معصومین (ع) ارائه می دهد تا هر فردی، فارغ از شرایط جسمی، بتواند فریضه الهی نماز را به بهترین شکل ممکن به جا آورد.
فریضه نماز، بدون تردید، یکی از مهم ترین ارکان عبادی در دین مبین اسلام به شمار می رود. در سراسر آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (ع)، تأکید فراوانی بر اقامه این عبادت شریف دیده می شود. پیامبر اکرم (ص) نماز را نور چشم خود می دانستند و آن را مایه آرامش و سکینه قلب معرفی می کردند. با وجود آنکه شریعت اسلام بر پایه سهولت و آسانی بنا نهاده شده است و بسیاری از احکام عبادی در شرایط عسر و حرج از مکلفین ساقط می شوند، اما نماز از این قاعده مستثنی است؛ این بدان معناست که تکلیف نماز تحت هیچ شرایطی از انسان ساقط نمی شود و مکلف موظف است آن را به جا آورد، هرچند کیفیت آن متناسب با توانایی های فردی تغییر یابد.
ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی، نویدی روح بخش برای اقشار مختلف جامعه، به ویژه معلولان، به ارمغان آورد. در آن دوران، دیدگاه های غیرانسانی و بعضاً خرافی نسبت به افراد دارای معلولیت رواج داشت؛ برخی معتقد بودند که ارواح شیطانی در وجود آنان حلول کرده است و آنان را از جامعه طرد می کردند. اما اسلام، با رویکردی کاملاً انسانی و مبتنی بر کرامت ذاتی انسان، کوچک ترین تحقیر یا توهینی را در حق معلولان روا ندانست. این دین آسمانی، خط مشی جدیدی را در نحوه رفتار با این افراد پایه ریزی کرد و حقوق و شؤون انسانی آن ها را هم تراز با دیگر انسان ها قلمداد کرد.
با گذشت زمان و افزایش تنوع و آمار معلولیت ها در سده اخیر، به ویژه در اثر حوادثی همچون جنگ تحمیلی، نیاز به تبیین دقیق احکام شرعی متناسب با شرایط خاص معلولان بیش از پیش احساس شد. با وجود پیشینه ای از مباحث کوتاه در کلمات فقهای متقدم و متأخر، تا پیش از این اثر، پژوهشی مستقل و جامع در خصوص احکام نماز معلولان در فقه شیعه به روش های نوین انجام نشده بود. کتاب «نماز معلولان بر اساس فقه شیعه» به قلم حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدمهدی محب الرحمان، پاسخی دندان شکن به این نیاز مبرم است. این اثر نه تنها به معرفی و طبقه بندی صحیح معلولیت ها می پردازد، بلکه برای هریک از انواع ناتوانی های مؤثر بر نماز، راهکارهای فقهی عملی و مستندی را ارائه می دهد و به منبعی معتبر برای افراد دارای معلولیت، خانواده هایشان، طلاب علوم دینی و پژوهشگران فقه تبدیل شده است.
رویکرد و روش شناسی پژوهش در احکام نماز ناتوانان
کتاب «نماز معلولان بر اساس فقه شیعه» با رویکردی عمیق و اصولی به بررسی رابطه پیچیده قدرت و تکلیف در فقه می پردازد. نویسنده در این اثر، ابتدا به تبیین قاعده مهم فقهی «لا یکلف الله نفساً الا وسعها» (خداوند هیچ کس را جز به اندازه توانایی اش تکلیف نمی کند) می پردازد. این قاعده، بنیان و اساس درک انعطاف پذیری احکام شرعی در مواجهه با شرایط خاص و اضطرار است. پژوهشگر به زیبایی نشان می دهد که چگونه این اصل، ضمن حفظ چارچوب های اصلی عبادات، مجال را برای تطبیق تکالیف با ظرفیت های فردی فراهم می آورد. این بخش از کتاب، خواننده را با مبانی نظری که احکام مترتب بر معلولان بر آن استوار است، آشنا می سازد.
اصل «الصلاة لا تترک بحال»: عدم ترک نماز در هیچ شرایطی
یکی از محوری ترین آموزه هایی که در این کتاب با نهایت دقت تبیین می شود، اصل «الصلاة لا تترک بحال» است. این اصل به صراحت بیان می کند که نماز، تحت هیچ شرایطی، از انسان ساقط نمی شود و مکلف حتی در سخت ترین وضعیت ها نیز باید آن را به جا آورد. نویسنده با استناد به اجماع فقهای شیعه، این مهم را روشن می سازد که تکلیف نماز حتی برای فردی که قادر به اقامه آن به صورت متعارف نیست، به قوت خود باقی است؛ تنها کیفیت و شکل ظاهری آن متناسب با شرایط بدنی نمازگزار تغییر می کند. این بخش از کتاب، امید و اطمینان خاطر را به دل های افراد دارای معلولیت می آورد که ارتباطشان با خالق هرگز گسسته نمی شود و راه برای ادای فریضه الهی همواره باز است.
در واقع، اسلام از همان سده هفتم میلادی با نگاهی مترقیانه و انسانی به معلولان نگریست. در پیشگفتار کتاب اشاره می شود که چگونه در آیات ابتدایی سوره مبارکه عبس، فردی که با ناراحتی از یک نابینای تازه وارد روی برگرداند، به شدت مورد توبیخ الهی قرار گرفت. این رفتار، حتی اگر بدون توهین زبانی یا عملی بوده باشد، اما چون با شأن متعارف برخورد با این افراد مغایرت داشت، مقبول خداوند قرار نگرفت و محکوم شد. همچنین، سیره رسول اکرم (ص) پر از نمونه های احترام و اعتماد به معلولان است؛ چنان که عبدالله بن ام مکتوم، صحابی نابینای مطلق، بارها به عنوان جانشین ایشان در مدینه انتخاب می شد. این رویکرد، در تضاد کامل با باورهای رایج آن زمان بود که معلولان را به دلیل حلول ارواح خبیثه طرد می کردند. این بینش عمیق اسلام، زمینه ساز تدوین نظام حقوقی پیشرفته ای برای معلولان شد و کتاب دکتر محب الرحمان نیز در همین راستا، نظام مندی احکام نماز را دنبال می کند.
فرضیه ها و سوالات کلیدی پژوهش
محمدمهدی محب الرحمان در مقدمه دوم کتاب خود، سوالات کلیدی و فرضیه های متعددی را مطرح می کند که مسیر پژوهش او را شکل می دهند. این سوالات نشان دهنده عمق و گستردگی مباحثی است که او در کتابش به آن ها پاسخ می دهد:
- رابطه قدرت و تکلیف چیست؟
- گونه های مختلف معلولیت از جهت اقامه نماز به چه صورت تقسیم می شود؟
- راهکارهای پیشنهادی نصوص، قواعد و اصول برای تغییر شکل ظاهری نماز و اجزاء آن در موارد گوناگون معلولین چگونه است؟
- آیا می توان از روایات نماز با ایماء (اشاره)، در حالت خوابیده و سایر حالات نیز استفاده کرد؟
- معلولی که نمی تواند طهارت خود را حفظ کند، چگونه نماز بخواند؟
- معلول با قطع دست، پا، قطع نخاع و بدون تحرک، چگونه نماز بخواند؟
- معلول بدون حنجره، کسی که نمی تواند سخن بگوید، چگونه نماز بخواند؟
این فرضیه ها و سوالات، چارچوب اصلی کتاب را تشکیل می دهند و نویسنده با تکیه بر دلایل فقهی و روایات معصومین (ع)، به هر یک از آن ها پاسخی جامع و کاربردی ارائه می دهد. او این پژوهش را با این فرض بنا کرده که رفع تکلیف به میزان ناتوانی خواهد بود و رابطه تناسبی میان قدرت و تکلیف برقرار است. همچنین، معلولیت ها را به ناتوانی در طهارت، قیام، رکوع، سجده و تکلم تقسیم بندی کرده و راهکارهایی مانند استفاده از عصا، تکیه گاه، نماز نشسته یا خوابیده، و استفاده از ایماء (اشاره) را از دل روایات استخراج و تبیین می کند.
خلاصه بخش های اصلی کتاب: احکام نماز متناسب با انواع معلولیت
قلب کتاب «نماز معلولان بر اساس فقه شیعه»، ارائه راهکارهای تفصیلی و کاربردی برای اقامه نماز توسط افراد دارای معلولیت های گوناگون است. نویسنده با دقت و ظرافت فقهی، چگونگی تطبیق اجزاء و اذکار نماز را با توانایی های محدود شده بررسی می کند و برای هر یک از پنج نوع ناتوانی اصلی که بر کیفیت نماز مؤثر است، احکام روشنی ارائه می دهد. این بخش، خواننده را در مسیر ادای این فریضه مهم در شرایط خاص، گام به گام هدایت می کند.
معلولیت های مؤثر در ناتوانی و نماز ناتوان
در آغاز بخش مربوط به احکام عملی، کتاب به تعریف دقیق «معلولیت و ناتوانی مؤثر بر نماز از منظر فقه» می پردازد. این تعریف، مرزهای بین ناتوانی های جزئی و کلی را مشخص می کند و مبنای تدوین احکام بعدی قرار می گیرد. نویسنده همچنین «کلیات مبانی فقهی حاکم بر نماز افراد ناتوان» را تشریح می کند، که شامل قواعد عمومی و اصولی است که برای تمام معلولیت ها قابل اعمال هستند و بستر را برای ورود به جزئیات فراهم می آورند. این کلیات، اطمینان می دهد که احکام ارائه شده، بر پایه ای مستحکم از فقه شیعه استوارند و از اجتهادی دقیق بهره می برند.
شرطیت قدرت در نماز
پیش از ورود به جزئیات احکام نماز معلولان، کتاب «نماز معلولان بر اساس فقه شیعه» به بررسی جایگاه «شرط قدرت در تکالیف شرعی» به صورت عمومی می پردازد. این بحث، مبنایی فقهی برای درک این نکته است که خداوند متعال هیچ تکلیفی را خارج از توان انسان بر دوش او نمی نهد. نویسنده سپس با استدلال های محکم فقهی، به «دلایل وجوب نماز بر مطلق مکلفین (حتی با ناتوانی) و تبیین انعطاف پذیری احکام نماز» می پردازد. این بخش، به وضوح نشان می دهد که چرا نماز، برخلاف بسیاری از عبادات دیگر که در صورت عدم قدرت ساقط می شوند، برای معلولان نیز واجب است و چگونه اسلام، راه حل هایی عملی و قابل اجرا برای آن ارائه کرده تا هیچ کس از این ارتباط معنوی محروم نماند.
«شارع ترک نماز را در هر شرایطی نمی پذیرد و مکلف باید نماز را در هر شرایطی برپا دارد ولی با توجه به شرایط بدنی نمازگزار، برای هر یک از اجزاء نماز، راهکاری تعیین کرده تا شخص ناتوان و معلول، بتواند نماز خود را اقامه نماید. بنابراین می توان گفت نمازی نیست که برای اجزای آن جایگزینی تعیین نشده باشد.»
معلولیت موجب عدم تحقق اجزاء و اذکار نماز (راهکارهای تفصیلی)
این بخش، مهم ترین و کاربردی ترین قسمت کتاب است که به صورت تفصیلی به راهکارهای فقهی برای هر یک از اجزاء نماز که ممکن است فرد معلول در انجام آن ناتوانی داشته باشد، می پردازد. نویسنده، با نگاهی دلسوزانه و فقهی، به بیان احکامی می پردازد که ادای نماز را در سخت ترین شرایط نیز ممکن می سازند:
معلولیت موجب عدم رعایت طهارت
یکی از چالش های اساسی برای برخی افراد دارای معلولیت، حفظ طهارت است. کتاب به دقت به این موضوع می پردازد و راهکارهای فقهی را برای این دسته از افراد تبیین می کند. در این بخش، احکام مربوط به «وضوی جبیره»، «تیمم» و «غسل های اضطراری» به طور جامع توضیح داده می شوند. این احکام، به فرد کمک می کنند تا در شرایطی که قادر به وضو یا غسل عادی نیست، با استفاده از جایگزین های شرعی، طهارت خود را برای نماز حفظ کند. علاوه بر این، راه حل های فقهی برای افرادی که به دلیل شرایط جسمی خود، به صورت دائم الحدث هستند یا در حفظ طهارت دچار مشکل می شوند، ارائه می گردد. این راهکارها تضمین می کنند که ناتوانی در حفظ طهارت، مانعی برای اقامه نماز نباشد و نمازگزار با خیالی آسوده به عبادت بپردازد.
معلولیت موجب عدم تحقق قیام و جلوس
قیام (ایستادن) و جلوس (نشستن) از ارکان اصلی نماز محسوب می شوند، اما بسیاری از افراد دارای معلولیت، از جمله جانبازان، ممکن است قادر به انجام این افعال نباشند. کتاب «نماز معلولان بر اساس فقه شیعه» با رویکردی گام به گام، کیفیت اقامه نماز را برای این عزیزان تبیین می کند. احکام «نماز نشسته» با جزئیاتی مانند نحوه قرارگیری دست ها و بدن، مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین، برای افرادی که حتی قادر به نشستن نیستند، احکام «نماز خوابیده» به صورت تفصیلی تشریح می شود؛ از جمله نحوه خوابیدن به پهلو و به پشت، و چگونگی ادای نماز با اشاره (ایماء). کتاب به مواردی چون «استفاده از عصا، تکیه گاه و صندلی در نماز» نیز می پردازد و راهنمایی های عملی برای به کارگیری این ابزارها در جهت تسهیل اقامه نماز ارائه می دهد. این راهکارها، حس توانمندی و استقلال را در افراد ناتوان زنده می کند تا بتوانند فریضه خود را با کرامت ادا کنند.
معلولیت موجب عدم تحقق قرائت
قرائت صحیح اذکار و سوره های نماز، یکی دیگر از ارکانی است که ممکن است برای برخی معلولان، به ویژه آنانی که در تکلم یا حرکت زبان ناتوانی دارند، دشوار باشد. نویسنده در این بخش، راه حل های فقهی را برای این شرایط تبیین می کند. این راهکارها شامل «استفاده از اشاره دست و چرخش زبان» به جای قرائت کامل و صحیح، و نیز «حکم افرادی که قادر به گفتار نیستند» می شود. برای این گروه از مکلفین، اشاره قلبی و تمرکز ذهنی بر اذکار مورد بررسی قرار می گیرد تا اطمینان حاصل شود که ناتوانی در تکلم، مانع از انجام این جزء مهم از نماز نخواهد شد. این انعطاف پذیری فقه شیعه، عمق نگاه انسانی اسلام به چالش های فردی را نشان می دهد و به افراد اجازه می دهد تا با قلب و ذهن خود، به ذکر و یاد خدا بپردازند.
معلولیت موجب عدم تحقق رکوع و سجده
رکوع و سجده، دو رکن اساسی نماز هستند که حالت خضوع و خشوع نمازگزار را به نمایش می گذارند. برای بسیاری از معلولان، به ویژه آنانی که محدودیت حرکتی شدید دارند، انجام این دو رکن به صورت عادی ناممکن است. کتاب «نماز معلولان بر اساس فقه شیعه» به تفصیل به این موارد می پردازد و راهکارهایی عملی و شرعی را ارائه می دهد. «کیفیت انجام رکوع و سجده با اشاره سر (ایماء)» به دقت تشریح می شود؛ این روش به نمازگزار اجازه می دهد تا با حرکت دادن سر خود به میزان مقدور، نیت رکوع و سجده را محقق سازد. برای «افراد کاملاً بی تحرک»، نحوه انجام سجده با اشاره سر یا حتی اشاره قلبی، و نیز «استفاده از مُهر یا شیء خاص برای سجده» در صورت امکان، مورد بحث قرار می گیرد. این راهنمایی ها، اطمینان می بخشد که هیچ شرایط جسمی، نمی تواند مانع از ادای این دو رکن حیاتی نماز شود و هر فردی می تواند با قلبی سرشار از بندگی، به درگاه الهی سر تعظیم فرود آورد.
«معلولان به پنج نوع ناتوانی از قیام و جلوس، طهارت، قرائت، رکوع و سجده تقسیم شده اند که برای هرکدام از آن ها احکامی مانند نماز نشسته یا خوابیده، چرخش زبان به جای قرائت و اشاره سر وضع گردیده است. تمامی این مطالب نشان می دهد که معلولان در هر شرایطی که هستند حتماً باید نماز را به جا آورند.»
دستاوردهای کلیدی و نوآوری های کتاب نماز معلولان
کتاب «نماز معلولان بر اساس فقه شیعه» فراتر از یک رساله فقهی صرف، اثری پیشگامانه است که دستاوردهای کلیدی و نوآوری های مهمی را در حوزه فقه معلولین به ارمغان آورده است. این پژوهش، نه تنها به رفع ابهامات شرعی کمک می کند، بلکه راه را برای دیدگاهی جامع تر و انسانی تر نسبت به عبادات افراد دارای ناتوانی هموار می سازد.
اولین پژوهش جامع و مستقل
یکی از مهم ترین دستاوردهای این اثر، جایگاه آن به عنوان «اولین پژوهش فقهی مستقل و تفصیلی در فقه شیعه با تمرکز بر احکام نماز معلولان» است. با وجود اینکه در کتب فقهی پیشین اشاراتی به این مباحث وجود داشته، اما هیچ گاه این موضوع به صورت جامع، نظام مند و در قالب یک اثر مستقل مورد بررسی قرار نگرفته بود. این کتاب، خلأ پژوهشی مهمی را پر کرده و به عنوان یک منبع مرجع و بنیادین در این زمینه شناخته می شود. این رویکرد پیشگامانه، مسیر را برای پژوهش های آتی در سایر ابواب فقهی مرتبط با معلولیت نیز گشوده است.
طبقه بندی نوین معلولیت ها
کتاب دکتر محب الرحمان، نوآوری مهم دیگری در «طبقه بندی معلولیت ها بر اساس تأثیر مستقیم بر اجزای نماز» ارائه می دهد. این طبقه بندی هوشمندانه، به جای دسته بندی های کلی پزشکی یا اجتماعی، به صورت مستقیم بر چالش های فقهی تمرکز دارد. با تقسیم معلولیت ها به پنج دسته اصلی (ناتوانی در طهارت، قیام، قرائت، رکوع و سجده)، نویسنده توانسته است احکام را به شکلی بسیار دقیق تر و کاربردی تر برای هر شرایط خاص تبیین کند. این طبقه بندی، به فقها و مقلدین کمک می کند تا به سرعت و وضوح، حکم شرعی متناسب با نوع ناتوانی خود یا فرد مورد نظر را بیابند.
ارائه راهکارهای عملی و مستند فقهی
از جمله برجسته ترین ویژگی های این اثر، «ارائه راهکارهای عملی و مستند فقهی برای انواع ناتوانی ها» است. این کتاب صرفاً به بیان کلیات نمی پردازد، بلکه با استناد به آیات قرآن کریم، روایات معصومین (ع) و فتاوای فقها، برای هر یک از چالش های مطرح شده، راه حل های جزئی و کاربردی ارائه می دهد. این راهکارها، تنها جنبه نظری ندارند، بلکه با هدف تسهیل اقامه نماز برای معلولان تدوین شده اند و به ایشان کمک می کنند تا با اطمینان خاطر و سهولت، فریضه الهی خود را ادا کنند. از نماز نشسته و خوابیده گرفته تا استفاده از اشاره سر و روش های جایگزین برای قرائت، تمام راهکارها به دقت تبیین شده اند.
جنبه توانبخشی و آرامش بخش عبادات
یکی از ابعاد کمتر مورد توجه اما بسیار مهمی که در این کتاب برجسته می شود، «تأکید بر نقش عبادات، به ویژه نماز، در توانبخشی روحی و روانی معلولان» است. نویسنده با اشاره به نقل قول هایی از افراد دارای معلولیت در پیشگفتار کتاب، اهمیت نماز را نه تنها به عنوان یک تکلیف شرعی، بلکه به عنوان یک منبع آرامش و قدرت درونی تبیین می کند. نقل قولی تکان دهنده از یک فرد معلول که می گوید: «هنگام درد زیاد نیت نماز می کنم و با شروع به نماز دردهایم آرام می گیرد»، به خوبی نشان می دهد که نماز چگونه می تواند به عنوان یک تسکین دهنده روحی و حتی جسمی عمل کند. این بعد از پژوهش، به خواننده یادآوری می کند که نماز، فراتر از انجام یک وظیفه، یک نیاز حیاتی برای روح و روان انسان است، به ویژه برای کسانی که با چالش های جسمی مواجه هستند. این نگاه، به درک عمیق تر از جایگاه نماز در زندگی افراد کمک می کند و نشان می دهد که چگونه می تواند در مسیر توانبخشی و بهبود کیفیت زندگی، یاری گر باشد. در واقع، نماز برای معلولان نه تنها یک تکلیف، بلکه یک سکینه و مسکن، و منبعی برای نیروبخشی روحی و جسمی است.
نتیجه گیری و جمع بندی
کتاب «نماز معلولان بر اساس فقه شیعه» به قلم محمدمهدی محب الرحمان، اثری بی بدیل و روشنگر در فقه معاصر شیعه است که با نگاهی عمیق و دلسوزانه به یکی از مهم ترین نیازهای فقهی افراد دارای معلولیت می پردازد. این کتاب با تحلیل دقیق مبانی فقهی، به ویژه اصل «الصلاة لا تترک بحال»، به روشنی نشان می دهد که چگونه فریضه نماز، هرچند با تغییر کیفیت، هرگز از مکلف ساقط نمی شود و راه همواره برای ارتباط با خالق گشوده است.
پژوهش ارائه شده در این اثر، با طبقه بندی نوین معلولیت ها بر اساس تأثیر مستقیم بر اجزای نماز و ارائه راهکارهای عملی و مستند فقهی برای هر یک از این ناتوانی ها، به یک راهنمای جامع و کاربردی تبدیل شده است. از احکام طهارت و وضو برای افراد ناتوان، تا چگونگی ادای قیام، رکوع، سجده و قرائت به صورت نشسته، خوابیده یا با اشاره، تمام جزئیات با دقت فقهی و رویکردی انسانی تبیین شده اند. این راهکارها نه تنها بار تکلیف را از دوش معلولان برنمی دارند، بلکه با فراهم آوردن مسیرهای عملی، به ایشان امید و امکان ادای فریضه ای که برای روح و جسمشان ضروری است، را هدیه می کنند.
اهمیت کاربردی این پژوهش در آن است که راهکاری امیدبخش برای معلولین و جانبازان جهت ادای فریضه الهی فراهم می آورد. این کتاب، نور امیدی است برای کسانی که در جستجوی راهی برای حفظ ارتباط معنوی خود با پروردگار هستند، فارغ از محدودیت های جسمانی. اثر حاضر، به خوبی نشان می دهد که چگونه اسلام با نگاهی متعالی و انسانی، کرامت افراد را حتی در سخت ترین شرایط حفظ می کند و برای هر چالش، راه حلی متناسب و سازگار با فطرت انسان ارائه می دهد.
با توجه به عمق مباحث و جزئیات فقهی که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است، مطالعه کامل آن به شدت به فقه پژوهان، طلاب علوم دینی و تمام علاقه مندان به مباحث عمیق فقهی توصیه می شود تا بتوانند از ابعاد مختلف و استدلالات دقیق نویسنده بهره مند گردند. این اثر نه تنها یک منبع علمی، بلکه الهام بخش گسترش تحقیقات مشابه در سایر ابواب فقهی مرتبط با معلولیت است و می تواند به تدوین یک نظام جامع فقهی برای پاسخگویی به نیازهای این قشر مهم از جامعه کمک شایانی کند. امید است که این پژوهش، سرآغاز فصول جدیدی در فقه اسلامی باشد که کرامت و سهولت را در کنار هم به ارمغان می آورد.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "نماز معلولان (فقه شیعه): خلاصه کتاب محمدمهدی محب الرحمان" هستید؟ با کلیک بر روی کتاب، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "نماز معلولان (فقه شیعه): خلاصه کتاب محمدمهدی محب الرحمان"، کلیک کنید.