نوشتن سفته در وجه ضمانت

سفته در وجه ضمانت، سندی حقوقی و تجاری است که فرد به منظور تضمین انجام تعهدات خود در برابر شخص یا نهادی دیگر صادر می کند. از این سند اغلب در قراردادهای کاری، دریافت وام و تسهیلات بانکی، یا سایر توافقات تجاری استفاده می شود. عدم آگاهی از نحوه صحیح تنظیم و تکمیل آن، می تواند پیامدهای حقوقی ناخواسته ای را برای صادرکننده یا دریافت کننده به دنبال داشته باشد. شناخت دقیق جزئیات و رعایت نکات حقوقی هنگام نوشتن سفته در وجه ضمانت، از بروز مشکلات و سوءاستفاده های احتمالی جلوگیری کرده و اطمینان خاطر لازم را برای طرفین معامله فراهم می آورد.

سفته، که در ادبیات حقوقی از آن با عنوان فته طلب یاد می شود، همواره یکی از ابزارهای مالی و حقوقی مهم در جامعه ما بوده است. اهمیت این سند زمانی دوچندان می شود که پای ضمانت و تعهدات میان می آید. بسیاری از افراد، چه در جایگاه کارجو و کارمند، چه به عنوان کارفرما و صاحب کسب وکار، و چه هنگام دریافت وام از مؤسسات مالی، با نوشتن سفته در وجه ضمانت سروکار پیدا می کنند. اما حقیقت این است که پیچیدگی های حقوقی و ظرایف اجرایی آن، اغلب به درستی شناخته نشده و می تواند منبع نگرانی های جدی باشد. روایت های زیادی از افرادی شنیده می شود که به دلیل بی دقتی در پر کردن یک سفته ضمانت، با مشکلات حقوقی دست و پنجه نرم کرده اند. همین امر نشان می دهد که نیاز به یک راهنمای جامع و کاربردی در این زمینه چقدر حیاتی است. این مقاله، برای همین منظور نگاشته شده است تا با زبانی روشن و گام به گام، شما را با تمامی ابعاد حقوقی و اجرایی سفته ضمانت آشنا سازد و تجربه شما را در این مسیر، همراهی کند.

سفته چیست؟ تعریفی از یک سند تجاری

سفته یا فته طلب، یک سند تجاری است که بر اساس آن، صادرکننده به صورت کتبی تعهد می کند مبلغی معین را در زمان مشخص یا به صورت عندالمطالبه، به شخص معین یا به حواله کرد او پرداخت کند. در واقع، این سند نشان دهنده بدهی یا تعهد مالی است که صادرکننده در قبال دریافت کننده دارد.

۱.۱. تعریف سفته بر اساس قانون تجارت

ماده ۳۰۸ قانون تجارت، به وضوح سفته را تعریف کرده است: فته طلب سندی است که به موجب آن امضاکننده تعهد می کند مبلغی در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد آن شخص کارسازی نماید. این ماده قانونی، ارکان اصلی سفته را مشخص می کند که شامل مبلغ، تاریخ، گیرنده وجه و امضای صادرکننده است. وقتی کسی سفته ای را امضا می کند، در واقع زیر بار یک تعهد مالی می رود که باید به آن پایبند باشد.

۱.۲. تفاوت های کلیدی سفته با چک

اگرچه هر دو سند تجاری هستند، اما سفته و چک تفاوت های اساسی با یکدیگر دارند که درک آن ها بسیار مهم است. چک سندی است که صادرکننده به بانک دستور می دهد مبلغی را از حساب او به دارنده چک پرداخت کند؛ بنابراین، وجود حساب بانکی و اعتبار در آن برای صدور چک الزامی است. اما سفته، صرفاً یک تعهد شخصی از سوی صادرکننده است و نیازی به حساب بانکی ندارد. از نظر اجرایی نیز، چک دارای ضمانت اجراهای کیفری قوی تری است و روند وصول آن معمولاً سریع تر انجام می شود، در حالی که وصول سفته عمدتاً از طریق مراجع حقوقی و با طی مراحل طولانی تر صورت می گیرد.

۱.۳. ارزش و اعتبار قانونی سفته

سفته، در درجه اول یک سند تجاری محسوب می شود که ویژگی ها و امتیازات خاص خود را دارد، از جمله امکان واخواست و طرح دعوی حقوقی در مراجع قضایی. با این حال، اگر سفته فاقد برخی از ارکان اصلی (مانند امضا یا مبلغ) باشد، حتی ممکن است اعتبار خود را به عنوان یک سند عادی نیز از دست بدهد. اعتبار قانونی سفته به دقت در تکمیل آن بستگی دارد و هرگونه نقص می تواند منجر به از دست رفتن امتیازات تجاری آن شود.

۱.۴. مبلغ اسمی سفته و نحوه تهیه آن

هر برگ سفته، مبلغ اسمی مشخصی دارد که روی آن چاپ شده است (مثلاً سفته تا مبلغ ده میلیون ریال). این مبلغ، در واقع سقف اعتباری است که آن برگ سفته می تواند پوشش دهد. یعنی شما نمی توانید برای سفته ای با مبلغ اسمی ده میلیون ریال، تعهدی بیست میلیون ریالی ایجاد کنید. سفته را می توان از شعب بانک ملی یا برخی دکه های روزنامه فروشی تهیه کرد. مبلغی که بابت خرید سفته پرداخت می شود، مالیات آن است که به موجب قوانین مجلس شورای اسلامی تعیین می گردد و متناسب با مبلغ اسمی سفته، این هزینه نیز افزایش می یابد.

انواع و کاربردهای سفته در وجه ضمانت

سفته به عنوان یک ابزار ضمانت، در موقعیت های مختلفی کاربرد دارد. این سند، به دریافت کننده این اطمینان را می دهد که در صورت عدم انجام تعهدات از سوی صادرکننده، می تواند از طریق قانونی اقدام به مطالبه وجه آن نماید.

۲.۱. سفته ضمانت کاری (حسن انجام کار)

یکی از رایج ترین کاربردهای سفته، در روابط کاری است. کارفرمایان اغلب برای تضمین حسن انجام کار، حفظ اموال شرکت، رعایت اسرار تجاری، یا اطمینان از پایبندی کارمندان به تعهدات شغلی، از آن ها سفته ضمانت دریافت می کنند. این سفته، به کارفرما این آرامش خاطر را می دهد که در صورت بروز هرگونه تخلف یا کوتاهی از سوی کارمند، ابزاری قانونی برای جبران خسارت یا پیگیری حقوقی در اختیار دارد. برای کارمندان نیز، درک نحوه صحیح تکمیل این سفته برای حفاظت از حقوق خود بسیار حیاتی است.

۲.۲. سفته ضمانت وام و تسهیلات بانکی

بانک ها و مؤسسات مالی، هنگام اعطای وام و تسهیلات، اغلب برای تضمین بازپرداخت اقساط و وجوه دریافتی، از متقاضیان سفته ضمانت طلب می کنند. در این حالت، سفته به عنوان وثیقه یا تضمینی برای بازپرداخت به موقع عمل می کند و به موسسه مالی این امکان را می دهد که در صورت نکول بدهکار، به آن استناد کند. نحوه پر کردن سفته در این مورد نیز دارای ظرایف خاص خود است که باید رعایت شود.

۲.۳. سایر موارد استفاده از سفته به عنوان ضمانت

علاوه بر موارد فوق، سفته می تواند در بسیاری از قراردادها و توافقات دیگر نیز به عنوان ابزار ضمانت به کار رود. برای مثال، در قراردادهای پیمانکاری برای تضمین انجام صحیح پروژه، در اجاره نامه ها برای تضمین تخلیه ملک یا جبران خسارات احتمالی، یا در معاملات تجاری برای تضمین تحویل کالا یا انجام سایر تعهدات. در هر یک از این موارد، درج صحیح و شفاف موضوع ضمانت در سفته، از اهمیت بالایی برخوردار است.

راهنمای جامع و گام به گام نوشتن و تکمیل سفته در وجه ضمانت

تکمیل صحیح سفته، به خصوص زمانی که قرار است به عنوان ضمانت مورد استفاده قرار گیرد، نیازمند دقت و آگاهی کامل از تمامی جزئیات است. یک اشتباه کوچک می تواند اعتبار سفته را به خطر انداخته یا زمینه ساز سوءاستفاده های بعدی شود. در این بخش، به صورت گام به گام نحوه پر کردن یک سفته ضمانت را تشریح می کنیم.

۳.۱. نکات ضروری قبل از شروع پر کردن سفته

• قبل از هر چیز، اطمینان حاصل کنید که سفته را با یک خودکار آبی یا مشکی، به صورت خوانا و بدون هیچگونه خط خوردگی یا لاک گرفتگی تکمیل می کنید.
• تمام بخش های سفته را با دقت مطالعه کنید و از هدف و دلیل ارائه سفته اطمینان کامل حاصل کنید.
• در صورت امکان، حتماً یک کپی یا تصویر واضح از سفته تکمیل شده تهیه کرده و نزد خود نگه دارید. این کار می تواند در آینده به عنوان یک سند پشتیبان عمل کند.

۳.۲. تشریح بخش های سفته و نحوه تکمیل اختصاصی برای ضمانت

برای نوشتن سفته در وجه ضمانت، باید به هر بخش از برگه سفته توجه ویژه ای شود:

الف) مبلغ سفته (هم به عدد و هم به حروف)

این بخش، یکی از مهمترین اجزای سفته است. مبلغ سفته باید هم به عدد و هم به حروف، به صورت دقیق و خوانا نوشته شود. دقت کنید که این دو باید کاملاً با هم مطابقت داشته باشند. در صورت تفاوت، معمولاً مبلغی که به حروف نوشته شده، ملاک قرار می گیرد. نکته مهم برای سفته ضمانت این است که مبلغ نباید از مبلغ اسمی چاپ شده روی سفته بیشتر باشد.

تصور کنید می خواهید سفته ای به مبلغ ۵۰ میلیون تومان صادر کنید. باید در قسمت مربوطه، عدد ۵۰,۰۰۰,۰۰۰ و در قسمت حروف، پنجاه میلیون تومان را با دقت و بدون اشتباه درج کنید.

ب) نام گیرنده وجه

در سفته عادی، ممکن است این بخش خالی بماند و سفته در وجه حامل محسوب شود، یعنی هر کسی که سفته را در دست دارد، می تواند وجه آن را مطالبه کند. اما برای سفته ضمانت، این موضوع بسیار حیاتی است. هرگز نباید بخش در وجه را خالی بگذارید یا در وجه حامل بنویسید.

نام گیرنده وجه باید به صورت دقیق و کامل نوشته شود. اگر گیرنده یک شخص حقیقی است، باید نام و نام خانوادگی او به همراه کد ملی (و در صورت امکان، نام پدر) ذکر شود. اگر گیرنده یک شخص حقوقی (مانند شرکت یا بانک) است، نام کامل شرکت یا بانک به همراه شماره ثبت یا کد ملی حقوقی باید درج شود. به عنوان مثال، می توانید بنویسید: در وجه شرکت [نام کامل شرکت] به شماره ثبت [شماره ثبت شرکت] یا در وجه بانک [نام بانک].

این کار تضمین می کند که سفته تنها به همان فرد یا نهاد خاص پرداخت می شود و از هرگونه سوءاستفاده احتمالی جلوگیری می کند.

ج) تاریخ صدور سفته

تاریخ صدور سفته، شامل روز، ماه و سال، باید به صورت دقیق و خوانا درج شود. عدم درج تاریخ صدور، باعث از بین رفتن اعتبار تجاری سفته می شود و آن را به یک سند عادی تنزل می دهد. این تاریخ، مبدأ بسیاری از محاسبات حقوقی و مهلت های قانونی برای مطالبه وجه سفته است. همواره اطمینان حاصل کنید که این تاریخ به درستی نوشته شده است.

د) تاریخ پرداخت سفته

این بخش، حیاتی ترین نکته برای سفته ضمانت است. برخلاف سفته های عادی که تاریخ پرداخت مشخصی دارند، در سفته های ضمانت هرگز نباید تاریخ پرداخت مشخصی درج شود. دلیل آن این است که سفته ضمانت تا زمانی معتبر است که تعهد اصلی پابرجاست و پس از پایان تعهد، باید مسترد شود.

برای جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم، به جای درج تاریخ پرداخت، باید یکی از عبارات زیر را در این بخش بنویسید:

• عندالمطالبه
• بابت ضمانت حسن انجام کار
• بابت تضمین انجام تعهدات قرارداد شماره [شماره قرارداد] مورخ [تاریخ قرارداد]

نوشتن عندالمطالبه به این معنی است که هر زمان که دریافت کننده سفته آن را مطالبه کند، باید پرداخت شود، اما در سفته ضمانت، این مطالبه باید با اثبات عدم انجام تعهد همراه باشد. بهترین روش برای سفته ضمانت کاری یا ضمانت وام، درج عبارت صریح بابت ضمانت حسن انجام کار یا اشاره به شماره و تاریخ قرارداد اصلی است. این امر به وضوح نشان می دهد که هدف از صدور سفته صرفاً ضمانت است و نه پرداخت یک بدهی در تاریخ معین.

ه) امضا یا مهر صادرکننده

بدون امضا، سفته هیچ اعتباری ندارد، حتی به عنوان یک سند عادی. امضای صادرکننده باید خوانا و مطابق با امضای رسمی او باشد. اگر صادرکننده شخص حقوقی باشد، مهر رسمی شرکت به همراه امضای افراد مجاز نیز لازم است. استفاده از اثر انگشت به جای امضا نیز معتبر است، اما بهتر است در حضور شهود انجام شود تا بعدها مورد انکار قرار نگیرد. امضا یا مهر، تاییدکننده بدهکار بودن یا تعهد صادرکننده است.

و) محل پرداخت

درج محل پرداخت سفته (مثلاً بانک ملی شعبه مرکزی تهران یا محل اقامت صادرکننده) اختیاری است و عدم درج آن، از اعتبار سفته نمی کاهد. با این حال، اگر قصد درج آن را دارید، باید دقیق و مشخص باشد.

۳.۳. نحوه درج متن بابت ضمانت در پشت یا روی سفته

برای اطمینان کامل از اینکه سفته صرفاً جنبه ضمانت دارد، توصیه می شود علاوه بر عدم درج تاریخ پرداخت، در قسمت خالی روی سفته یا در پشت آن، به صراحت و با خط خوانا، موضوع ضمانت را قید کنید و سپس آن را امضا نمایید. این کار، مدرک محکمی برای اثبات قصد و نیت شما از صدور سفته خواهد بود.

متنی که می توانید در پشت سفته بنویسید، باید شامل موارد زیر باشد:

این سفته صرفاً بابت ضمانت حسن انجام کار در شرکت [نام شرکت] طبق قرارداد استخدام شماره [شماره قرارداد] مورخ [تاریخ قرارداد] صادر گردیده و به هیچ عنوان جنبه بدهی یا تعهد پرداخت ندارد و پس از اتمام همکاری و تسویه حساب، مسترد خواهد شد. غیرقابل انتقال به غیر.

در صورت وجود ضامن، او نیز باید با قید عبارت این امضا صرفاً بابت ضمانت است نه ظهرنویسی در پشت سفته، آن را امضا کند. این نکته برای جلوگیری از تلقی امضای ضامن به عنوان ظهرنویسی و ایجاد مسئولیت های تبعی بسیار مهم است. عبارت غیرقابل انتقال به غیر نیز از انتقال سفته به اشخاص ثالث و ایجاد مشکلات حقوقی جلوگیری می کند.

جنبه های حقوقی و چالش های سفته ضمانت

آگاهی از جنبه های حقوقی سفته ضمانت، هم برای صادرکننده و هم برای دریافت کننده آن، ضروری است. این دانش به افراد کمک می کند تا از حقوق خود دفاع کرده و از بروز مشکلات قانونی جلوگیری کنند.

۴.۱. سفته ضمانت به عنوان امانت

از دیدگاه حقوقی، سفته ای که به عنوان ضمانت صادر و به کارفرما یا نهاد دیگری تحویل داده می شود، در حکم یک امانت است. یعنی گیرنده سفته، حق ندارد بدون اثبات تخلف و عدم انجام تعهدات از سوی صادرکننده، اقدام به مطالبه وجه آن نماید. خیانت در امانت، زمانی اتفاق می افتد که دریافت کننده سفته، بر خلاف توافق و بدون وجود دلیلی موجه، از سفته ضمانت سوءاستفاده کرده و برای وصول آن اقدام کند. مجازات خیانت در امانت، می تواند شامل حبس و جزای نقدی باشد. بنابراین، دریافت کننده سفته باید در نگهداری و استفاده از آن نهایت دقت را به خرج دهد و صرفاً در صورت اثبات تخلف، آن را مطالبه کند.

۴.۲. شرایط مطالبه و وصول سفته ضمانت

مطالبه و وصول سفته ضمانت، تفاوت های اساسی با مطالبه سفته عادی دارد. در سفته عادی، با رسیدن تاریخ پرداخت و عدم پرداخت وجه، دریافت کننده می تواند به سادگی اقدام به مطالبه کند. اما در سفته ضمانت، لازم است که عدم انجام تعهد یا تخلفی که سفته بابت آن صادر شده بود، به صورت مستند و قانونی اثبات شود. به عنوان مثال، اگر سفته برای ضمانت حسن انجام کار بوده، کارفرما باید اثبات کند که کارمند وظایف خود را به درستی انجام نداده یا به اموال شرکت خسارت وارد کرده است. مراحل قانونی برای مطالبه سفته ضمانت، ممکن است شامل طرح دعوی حقوقی در دادگاه و اثبات تخلف باشد.

۴.۳. بازپس گیری سفته پس از اتمام دوره ضمانت

یکی از حقوق مهم صادرکننده سفته ضمانت، حق استرداد سفته پس از پایان یافتن دوره تعهدات یا تسویه حساب کامل است. به محض اینکه تعهداتی که سفته بابت آن ها صادر شده بود، به طور کامل انجام شد (مثلاً پایان همکاری کارمند و تسویه حساب، یا بازپرداخت کامل وام)، دریافت کننده سفته موظف است آن را به صادرکننده بازگرداند. در صورت امتناع دریافت کننده از بازگرداندن سفته، صادرکننده می تواند با ارائه مدارک و مستندات مربوط به انجام تعهدات، از طریق مراجع قضایی اقدام به مطالبه و استرداد سفته خود نماید.

۴.۴. انتقال سفته ضمانت (ظهرنویسی)

سفته های عادی، قابلیت ظهرنویسی و انتقال به اشخاص ثالث را دارند، مگر اینکه صراحتاً عبارت غیرقابل انتقال روی آن درج شده باشد. اما در مورد سفته ضمانت، وضعیت کمی متفاوت است. اگر روی سفته ضمانت عبارت غیرقابل انتقال یا به هیچ وجه قابل انتقال نیست درج شده باشد، گیرنده حق ندارد آن را به شخص دیگری منتقل کند. حتی اگر چنین عبارتی هم درج نشده باشد، با توجه به ماهیت امانی سفته ضمانت، انتقال آن به دیگری و سپس مطالبه وجه توسط شخص ثالث، می تواند با چالش های حقوقی و ادعای خیانت در امانت مواجه شود. در صورت انتقال سفته ضمانت بدون دلیل موجه، صادرکننده می تواند ادعای خود را مبنی بر سوءاستفاده از سفته مطرح کند و مسئولیت هایی را برای ظهرنویس و گیرنده جدید ایجاد نماید.

نکات تکمیلی و توصیه های حیاتی

برای اطمینان از اینکه تجربه شما با نوشتن سفته در وجه ضمانت به بهترین شکل ممکن پیش می رود و از هرگونه مشکل احتمالی در امان می مانید، رعایت نکات زیر بسیار مهم است:

• مشاوره با وکیل یا کارشناس حقوقی: همواره قبل از ارائه یا دریافت سفته ضمانت، به خصوص در مواردی که ابهام یا پیچیدگی وجود دارد، با یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب مشورت کنید. آن ها می توانند شما را در تمامی مراحل راهنمایی کرده و از بروز اشتباهات پرهزینه جلوگیری کنند.
• تهیه کپی یا تصویربرداری واضح: قبل از تحویل سفته به طرف مقابل، حتماً یک کپی یا تصویر واضح (هم از روی سفته و هم از پشت آن) تهیه کرده و نزد خود نگه دارید. این کپی می تواند در آینده به عنوان مدرک اثباتی عمل کند.
• دریافت رسید معتبر و کتبی: هنگام تحویل سفته ضمانت، حتماً یک رسید کتبی و معتبر از دریافت کننده بگیرید. در این رسید باید به صراحت ذکر شود که سفته به چه مبلغی و بابت چه نوع ضمانتی (مثلاً ضمانت حسن انجام کار در تاریخ و شماره قرارداد مشخص) تحویل داده شده است.
• نگهداری دقیق از رسید و قرارداد: تمامی رسیدها و قراردادهای مرتبط با سفته ضمانت را به دقت نگهداری کنید. این اسناد، پشتوانه قانونی شما در صورت بروز هرگونه اختلاف خواهند بود.
• نوشتن توافق نامه مجزا: در برخی موارد، به خصوص در قراردادهای کاری پیچیده، توصیه می شود که یک توافق نامه مجزا و شفاف برای سفته ضمانت تنظیم شود. در این توافق نامه، تمامی جزئیات مربوط به شرایط مطالبه، مدت زمان ضمانت، و نحوه استرداد سفته به وضوح قید گردد.

رعایت این توصیه ها، به شما کمک می کند تا با دیدی بازتر و اطمینان خاطر بیشتری با سفته ضمانت سروکار داشته باشید و از حقوق خود به نحو احسن دفاع کنید.

نتیجه گیری

سفته در وجه ضمانت، یک ابزار قدرتمند و پرکاربرد در روابط حقوقی و تجاری است که می تواند امنیت خاطر را برای طرفین معامله به ارمغان بیاورد. اما همان قدر که این سند می تواند مفید باشد، عدم آگاهی و بی دقتی در نوشتن سفته در وجه ضمانت و تکمیل آن، خطرات و پیامدهای جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت. نکات کلیدی مانند درج دقیق مبلغ و نام گیرنده، عدم درج تاریخ پرداخت، و قید صریح موضوع ضمانت در متن سفته یا پشت آن، از اهمیت حیاتی برخوردارند. تجربه نشان داده است که بسیاری از اختلافات حقوقی ناشی از سفته های ضمانت، ریشه در همین بی توجهی ها دارد. با کسب دانش کافی و رعایت تمامی جنبه های حقوقی و اجرایی، می توان از این سند به بهترین نحو استفاده کرد و از بروز مشکلات احتمالی پیشگیری نمود. مطالعه دقیق این راهنما و در صورت لزوم، مشورت با متخصصین حقوقی، گامی مهم در جهت حفاظت از منافع شما خواهد بود.