دادخواست صدور اجرائیه چک

مواجهه با چکی که برگشت خورده، می تواند تجربه ای دلسردکننده باشد و بسیاری را سردرگم کند که چه مسیری را برای وصول طلب خود در پیش گیرند. اما نگران نباشید، یکی از قاطع ترین و سریع ترین راه های قانونی برای وصول مطالبات، درخواست صدور اجرائیه چک از دادگاه است که در ماده ۲۳ قانون صدور چک به آن پرداخته شده است.

در دنیای پر تبادل مالی امروز، چک ابزاری حیاتی برای تسهیل معاملات به شمار می رود. اما گاهی اوقات، این ابزار مطمئن، به یک چالش حقوقی تبدیل می شود؛ چالش چک های برگشتی. وقتی با چکی مواجه می شوید که به دلیل عدم موجودی یا دلایل دیگر، پاس نمی شود، احساس درماندگی و عصبانیت طبیعی است. در این میان، آشنایی با راهکارهای قانونی می تواند راهگشای شما باشد و به شما کمک کند تا با آرامش و اطمینان، حق خود را پیگیری کنید. یکی از این راهکارها که سرعت و اثربخشی بالایی دارد، دادخواست صدور اجرائیه چک است. این روش، با تکیه بر ماده ۲۳ قانون اصلاح قانون صدور چک، به دارنده چک این امکان را می دهد که بدون نیاز به طی کردن پروسه های طولانی دادرسی، مستقیماً از دادگاه تقاضای صدور اجرائیه کند. این مسیر قانونی، نه تنها در زمان و هزینه های شما صرفه جویی می کند، بلکه شما را در جهت دستیابی به حق تان، یک قدم بزرگ به جلو می برد. در ادامه این مقاله، ما به تمامی ابعاد این فرآیند، از شرایط و مراحل گرفته تا نکات حقوقی مهم و حتی ارائه یک نمونه دادخواست، نگاهی دقیق خواهیم انداخت تا شما را در این مسیر پیچیده، گام به گام همراهی کنیم.

اجرائیه چک چیست و چرا باید آن را انتخاب کنیم؟

وقتی صحبت از وصول مطالبات از طریق چک برگشتی می شود، گزینه های مختلفی پیش روی دارنده چک قرار می گیرد. اما در میان این گزینه ها، درخواست صدور اجرائیه از دادگاه، که مبتنی بر ماده ۲۳ قانون صدور چک است، اغلب به عنوان مسیری قاطع و کارآمد شناخته می شود. اما دقیقاً منظور از اجرائیه چک چیست و چه مزایایی دارد که آن را از سایر روش ها متمایز می کند؟

تعریف حقوقی اجرائیه چک و ماهیت آن

اجرائیه چک، به معنای دستوری است که از سوی مراجع قضایی (دادگاه) برای الزام صادرکننده چک به پرداخت مبلغ آن، صادر می شود. این دستور، بر پایه این اصل حقوقی است که چک، یک سند لازم الاجرا تلقی می گردد. به عبارت دیگر، چک به خودی خود دارای اعتبار اجرایی است و نیاز به اثبات دوباره دین در یک فرآیند دادرسی طولانی ندارد. ماهیت این روش، بیشتر اجرایی است تا قضایی؛ یعنی دادگاه به جای اینکه وارد ماهیت اختلاف شود و دعوا را از ابتدا بررسی کند، صرفاً بر اساس سند چک برگشتی، دستور اجرای آن را صادر می نماید.

مزایای اصلی درخواست اجرائیه از دادگاه

انتخاب مسیر اجرائیه چک از دادگاه، مزایای قابل توجهی دارد که می تواند برای دارنده چک، بسیار جذاب باشد. تصور کنید که می خواهید هر چه سریع تر به پول خود برسید و درگیر پیچیدگی ها و اطاله دادرسی نشوید؛ اینجاست که اجرائیه چک ارزش خود را نشان می دهد:

• سرعت بالا: برخلاف دعوای مطالبه وجه که ممکن است ماه ها یا حتی سال ها طول بکشد، دادگاه در این روش، بدون نیاز به تشکیل جلسه رسیدگی و به اصطلاح در وقت فوق العاده، دستور صدور اجرائیه را صادر می کند. این سرعت عمل، برای کسی که نیاز فوری به پول خود دارد، بسیار حیاتی است.
• هزینه دادرسی کمتر: از آنجا که درخواست صدور اجرائیه، یک دعوای مالی محسوب نمی شود، هزینه دادرسی آن به مراتب کمتر از دعوای مطالبه وجه است که بر اساس مبلغ چک، هزینه دادرسی مالی دارد. این کاهش هزینه، بار مالی کمتری را بر دوش خواهان می گذارد.
• عدم نیاز به اثبات اصل دین: همانطور که گفته شد، چک خود یک سند لازم الاجراست. بنابراین، دارنده چک نیازی به اثبات اینکه صادرکننده واقعاً به او بدهکار است، ندارد. همین که چک برگشت خورده و شرایط قانونی لازم را داشته باشد، برای صدور اجرائیه کافی است.
• امکان توقیف اموال: با صدور اجرائیه، خواهان می تواند بلافاصله برای توقیف اموال صادرکننده چک اقدام کند. این امکان، فشار مؤثری بر صادرکننده وارد می کند تا هر چه زودتر نسبت به پرداخت بدهی خود اقدام نماید و سرعت وصول را افزایش می دهد.

تفاوت اساسی اجرائیه دادگاه (ماده 23) با سایر روش ها

برای درک بهتر ارزش اجرائیه چک، لازم است آن را با دو روش رایج دیگر برای وصول چک برگشتی مقایسه کنیم:

1. دعوای مطالبه وجه چک

این روش، یک دعوای حقوقی کامل است که در آن دارنده چک باید دادخواستی به خواسته مطالبه وجه تقدیم کند. این مسیر شامل تعیین وقت رسیدگی، تشکیل جلسات دادگاه، دفاعیات طرفین و در نهایت صدور حکم است. تفاوت های اصلی آن با اجرائیه دادگاه عبارتند از:

• نیاز به دادرسی: همانطور که اشاره شد، این روش نیازمند طی کردن کامل فرآیند دادرسی است که زمان بر است.
• شمول خسارت تأخیر تأدیه: در دعوای مطالبه وجه، دارنده چک می تواند علاوه بر اصل مبلغ چک، خسارت تأخیر تأدیه را نیز از تاریخ سررسید چک مطالبه کند. این در حالی است که در اجرائیه مستقیم چک، مطالبه خسارت تأخیر تأدیه امکان پذیر نیست و نیاز به دادخواست جداگانه دارد. این یکی از نکات مهم و کلیدی است که باید به آن توجه داشت.

2. اجرائیه ثبتی چک

این روش از طریق اداره ثبت اسناد و املاک پیگیری می شود و بر اساس ماده ۲ قانون صدور چک، چک نیز مانند اسناد رسمی، قابلیت صدور اجرائیه از طریق ثبت را دارد. اما تفاوت های عمده ای با اجرائیه دادگاه دارد:

• شرایط خاص مطابقت امضا: برای صدور اجرائیه ثبتی، گواهی عدم پرداخت بانک باید حاوی تأیید مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای موجود در بانک باشد. این شرط، در اجرائیه دادگاه لازم نیست.
• عدم شمول حق الوکاله وکیل: در اجرائیه ثبتی، امکان مطالبه حق الوکاله وکیل به صورت مستقیم وجود ندارد.
• فقط علیه صادرکننده: در اجرائیه ثبتی نیز مانند اجرائیه دادگاه، فقط علیه صادرکننده می توان اقدام کرد و علیه ظهرنویس و ضامن نمی توان اجراییه ثبتی صادر کرد.

با توجه به این تفاوت ها، می توان دریافت که اجرائیه چک از طریق دادگاه، برای بسیاری از دارندگان چک برگشتی، راه حلی سریع و کم هزینه برای رسیدن به حقوقشان است، البته با ملاحظه برخی محدودیت ها مانند عدم امکان مطالبه مستقیم خسارت تأخیر تأدیه.

شرایط لازم برای درخواست صدور اجرائیه چک (ماده 23 قانون صدور چک)

درخواست صدور اجرائیه چک، همانند هر فرآیند قانونی دیگر، نیازمند رعایت شرایط و مقررات خاصی است. این شرایط، که عمدتاً برگرفته از ماده ۲۳ قانون اصلاح قانون صدور چک مصوب سال ۱۳۹۷ هستند، تضمین می کنند که تنها چک های معتبر و واجد شرایط، مشمول این تسهیلات قانونی قرار گیرند. شناخت دقیق این شرایط، برای هر کسی که قصد دارد از این مسیر قانونی بهره برداری کند، حیاتی است.

گواهی عدم پرداخت (برگشتی)

اولین و شاید مهم ترین شرط برای درخواست اجرائیه چک، وجود یک گواهی عدم پرداخت معتبر است. تصور کنید به بانکی که چک روی آن صادر شده مراجعه کرده اید و با خبری ناگوار مواجه شده اید: حساب صادرکننده فاقد موجودی کافی است یا به هر دلیل دیگری، چک قابل پرداخت نیست. در این لحظه، درخواست گواهی عدم پرداخت، اولین گام شماست:

• باید دارای کد رهگیری باشد: از زمان اصلاح قانون چک، تمامی گواهی های عدم پرداخت صادره از سوی بانک ها، باید دارای کد رهگیری باشند. این کد، امکان پیگیری و استعلام وضعیت چک را فراهم می کند و اعتبار سند را بالا می برد.
• باید از بانک محال علیه صادر شده باشد: گواهی عدم پرداخت حتماً باید توسط همان بانکی که چک روی آن صادر شده است (بانک محال علیه) صادر شود.
• نکته مهم: ارائه اصل گواهی عدم پرداخت و همچنین اصل برگه چک، در زمان تقدیم دادخواست به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، الزامی است. بدون این مدارک اصلی، امکان پیگیری وجود ندارد.

ماهیت چک (عدم وجود موانع قانونی)

علاوه بر برگشتی بودن، ماهیت خود چک نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. قانون گذار، برای جلوگیری از سوءاستفاده، شرایطی را برای ماهیت چک در نظر گرفته است که در صورت وجود آن ها، امکان صدور اجرائیه مستقیم فراهم نخواهد بود:

• چک نباید مشروط صادر شده باشد: اگر در متن چک یا در برگه ای جداگانه، پرداخت وجه چک به شرط خاصی منوط شده باشد (مثلاً در صورت انجام کار الف، این چک قابل وصول است)، امکان صدور اجرائیه مستقیم وجود ندارد.
• چک نباید بابت ضمانت یا انجام تعهد صادر شده باشد: اگر در متن چک قید شده باشد که چک بابت ضمانت یا انجام تعهدی صادر شده است، باز هم نمی توان مستقیماً برای آن اجرائیه گرفت.
• نباید دستور عدم پرداخت موضوع ماده ۱۴ صادر شده باشد: اگر صادرکننده چک به دلایلی مانند مفقودی، سرقت، جعل، خیانت در امانت، کلاهبرداری و … دستور عدم پرداخت به بانک داده باشد، تا زمانی که تکلیف دعوای مربوط به آن مشخص نشده باشد، امکان صدور اجرائیه مستقیم وجود ندارد. البته اگر دارنده چک در چنین شرایطی، ظرف یک هفته از تاریخ دستور عدم پرداخت، اقدامات قانونی لازم برای اثبات ادعای خود را انجام داده و گواهی آن را به بانک ارائه کرده باشد، این مانع برطرف می شود.
• تأکید: یک نکته بسیار حیاتی این است که اگر موارد فوق (مشروط بودن، تضمینی بودن) در متن خود برگه چک قید نشده باشد، حتی اگر در برگه ای جداگانه یا توافقی شفاهی مطرح شده باشد، دادگاه در ابتدا اجراییه صادر می کند. در این حالت، اثبات وجود چنین شرایطی بر عهده صادرکننده چک است که باید با طرح دعوای جداگانه، ماهیت چک را در دادگاه به اثبات برساند و از این طریق، ابطال اجرائیه را درخواست کند. این موضوع می تواند به نفع دارنده چک باشد، زیرا بار اثبات را از دوش او برمی دارد.

چک های صیادی و غیرصیادی

قانون جدید چک، تفاوت هایی را بین چک های صیادی و غیرصیادی (چک های قدیمی) قائل شده است:

• امکان صدور اجرائیه برای چک های صیادی جدید: کلیه چک های صیادی که از زمان اجرای قانون جدید (اواخر سال ۱۳۹۹) صادر شده اند و در سامانه صیاد ثبت و تأیید شده اند، به طور کامل مشمول تسهیلات ماده ۲۳ و امکان صدور اجرائیه مستقیم هستند.
• شرایط صدور اجرائیه برای چک های قدیمی و غیرصیادی: برای چک های قدیمی و غیرصیادی نیز امکان صدور اجرائیه وجود دارد، اما با دو شرط اضافی:
  1. باید در گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری باشند. (این شرط برای تمامی گواهی ها پس از تاریخ مشخصی الزامی شد).
  2. از تاریخ صدور چک یا تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، بیش از پنج سال سپری نشده باشد. این مهلت پنج ساله، یک بازه زمانی مهم است که عدم توجه به آن می تواند فرصت استفاده از این روش را از بین ببرد.

بنابراین، پیش از هر اقدامی، لازم است با دقت تمامی این شرایط را بررسی کنید. داشتن یک چک برگشتی به تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید اطمینان حاصل کنید که چک شما تمامی این فیلترهای قانونی را با موفقیت پشت سر می گذارد.

طرفین درخواست اجرائیه و مبلغ قابل مطالبه

پس از احراز شرایط لازم برای صدور اجرائیه چک، نوبت به شناسایی دقیق طرفین این فرآیند و تعیین مبلغی می رسد که می توان از طریق اجرائیه مطالبه کرد. این بخش از کار، اهمیت ویژه ای دارد، چرا که هر گونه اشتباه در تعیین خواهان، خوانده یا اقلام قابل مطالبه می تواند منجر به رد درخواست یا اطاله دادرسی شود.

خواهان (دارنده چک)

خواهان، همان کسی است که چک برگشتی را در اختیار دارد و قصد دارد از طریق قانونی مطالبات خود را وصول کند. قانون به صراحت بیان می دارد که دارنده چک می تواند درخواست صدور اجرائیه نماید. اما این دارنده چه کسی است؟

• هر شخصی که چک را به صورت قانونی در اختیار دارد، می تواند خواهان باشد. این شامل شخصی می شود که چک در وجه او صادر شده، یا شخصی که چک از طریق ظهرنویسی قانونی (در چک های قدیمی) یا ثبت انتقال در سامانه صیاد (در چک های جدید) به او منتقل شده است.
• بحث انتقال چک پس از برگشت خوردن: این یکی از نکات ظریف و محل اختلاف نظر در میان حقوقدانان است. آیا کسی که چک پس از برگشت خوردن و صدور گواهی عدم پرداخت به او منتقل شده، می تواند خواهان اجرائیه باشد؟ نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه در این خصوص به سمتی رفته است که حق درخواست صدور اجرائیه مستقیم را برای منتقل الیه (کسی که چک پس از برگشت به او منتقل شده) قائل نیستند. این اداره معتقد است که با برگشت خوردن چک و عدم امکان وصول از بانک، ماهیت تجاری چک دچار تغییر می شود و انتقال بعدی، یک انتقال مدنی محسوب می شود که نمی تواند از مزایای ماده ۲۳ قانون صدور چک بهره مند گردد. بنابراین، اگر چکی را پس از برگشت خوردن دریافت کرده اید، بهتر است قبل از اقدام به اجرائیه، با یک وکیل مشورت نمایید.

خوانده (محکوم علیه)

خوانده، شخصی است که اجرائیه علیه او صادر می شود و مکلف به پرداخت وجه چک است. در این خصوص، ماده ۲۳ قانون صدور چک محدودیت های مهمی را تعیین کرده است:

• فقط علیه صادرکننده و صاحب حساب امکان پذیر است: درخواست صدور اجرائیه مستقیم چک، تنها می تواند علیه کسی مطرح شود که چک را صادر کرده (صادرکننده) و یا صاحب حسابی است که چک روی آن صادر شده است (ممکن است مدیرعامل شرکت چک را صادر کرده باشد و شرکت صاحب حساب باشد).
• تأکید مهم: علیه ظهرنویس یا ضامن چک نمی توان درخواست صدور اجرائیه کرد. این یک تفاوت اساسی و بسیار مهم با دعوای مطالبه وجه است. اگر شما بخواهید وجه چک را از ظهرنویسان یا ضامن مطالبه کنید، باید حتماً دعوای مطالبه وجه را از طریق دادگاه های عمومی حقوقی مطرح نمایید، نه درخواست اجرائیه مستقیم. این نکته برای بسیاری از افراد که با این فرآیند آشنا نیستند، ممکن است سردرگم کننده باشد، پس به خاطر داشته باشید که مسیر اجرائیه مستقیم، فقط برای صادرکننده و صاحب حساب است.
• امکان طرح درخواست علیه ورثه متوفی: اگر صادرکننده چک فوت کرده باشد، دارنده چک می تواند درخواست صدور اجرائیه را به طرفیت ورثه متوفی مطرح نماید. البته در این خصوص، رعایت مواد ۲۲۶، ۲۴۹ و ۲۵۰ قانون امور حسبی که مربوط به ترکه و تقسیم آن بین وراث است، الزامی می باشد.

اقلام قابل مطالبه

مبلغی که از طریق درخواست اجرائیه چک می توان مطالبه کرد، شامل دو بخش اصلی است:

• اصل مبلغ چک: بدیهی است که هسته اصلی خواسته، همان مبلغی است که در متن چک قید شده است.
• حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی: اگر برای پیگیری پرونده خود از وکیل دادگستری استفاده کرده اید، حق الوکاله وکیل نیز بر اساس تعرفه های مصوب قانونی، قابل مطالبه و وصول از صادرکننده چک خواهد بود.
• تأکید مهم: خسارت تأخیر تأدیه مشمول اجرائیه مستقیم چک نمی شود. این یکی از مهم ترین نکات است که قبلاً نیز به آن اشاره شد. در اجرائیه مستقیم چک، شما نمی توانید خسارت دیرکرد (خسارت تأخیر تأدیه) را از صادرکننده چک مطالبه کنید. اگر به دنبال دریافت خسارت تأخیر تأدیه هستید، باید برای آن، دادخواست جداگانه و مستقلی را به دادگاه تقدیم نمایید. این موضوع در رأی وحدت رویه شماره ۸۱۲ مورخ ۰۱/۰۴/۱۴۰۰ هیأت عمومی دیوان عالی کشور نیز به صراحت تأکید شده است. مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه نیز معمولاً از تاریخ سررسید چک است، نه از تاریخ صدور اجرائیه یا طرح دعوا. این تفکیک بسیار مهم است و اگر به آن توجه نکنید، ممکن است بخشی از مطالبات شما بدون پیگیری بماند.

شناخت دقیق این عناصر، به شما کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه و منطبق با قانون، برای وصول مطالبات خود اقدام کنید و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری نمایید.

دادگاه صالح و هزینه های مربوط به درخواست اجرائیه

بعد از اینکه متوجه شدید چه کسی می تواند خواهان باشد و از چه کسی می توان مطالبه کرد، نوبت به جنبه های عملیاتی تر فرآیند می رسد: اینکه دادخواست را به کدام دادگاه باید تقدیم کرد و چه هزینه هایی در این مسیر باید پرداخت شود. انتخاب دادگاه صالح و آگاهی از هزینه ها، گام های مهمی در برنامه ریزی برای پیگیری حقوقی هستند.

دادگاه صالح

صلاحیت دادگاه، تعیین کننده این است که شما باید به کدام شعبه یا حوزه قضایی مراجعه کنید. در مورد درخواست صدور اجرائیه چک، قانون گذار به صراحت تعیین تکلیف کرده است:

• فقط دادگاه های عمومی حقوقی: بر خلاف تصور برخی افراد، حتی اگر مبلغ چک بسیار ناچیز باشد (مثلاً کمتر از یک میلیارد ریال که معمولاً در صلاحیت شوراهای حل اختلاف یا دادگاه های صلح است)، درخواست صدور اجرائیه چک از دادگاه، فقط در صلاحیت دادگاه های عمومی حقوقی است. دادگاه های صلح یا شوراهای حل اختلاف، به دلیل ماهیت خاص درخواست اجرائیه چک (که دعوای مالی نیست)، صلاحیت رسیدگی به آن را ندارند. این نکته بسیار حائز اهمیت است تا از اتلاف وقت شما در مراجعه به مرجع نامناسب جلوگیری شود.
• صلاحیت محلی: برای تعیین دادگاه صالح از نظر محل جغرافیایی، دارنده چک چندین گزینه پیش رو دارد و می تواند یکی از آن ها را انتخاب کند:
  • دادگاه محل اقامت خوانده (صادرکننده چک).
  • دادگاه محل صدور چک.
  • دادگاه محل بانک محال علیه (بانکی که چک روی آن صادر شده است).
  • دادگاه محل انجام تعهد (در صورتی که محل خاصی برای انجام تعهد مربوط به چک تعیین شده باشد).

  انتخاب هر یک از این مراجع، به صلاحدید خواهان است و بسته به شرایط و سهولت دسترسی، می تواند بهترین گزینه را انتخاب نماید. اغلب افراد، نزدیک ترین گزینه به محل سکونت خود یا بانک را انتخاب می کنند.

هزینه دادرسی

یکی از مزایای مهم درخواست اجرائیه چک، هزینه های دادرسی نسبتاً پایین آن است. این موضوع می تواند برای کسانی که به دنبال راهکاری اقتصادی هستند، جذاب باشد:

• به دلیل غیرمالی بودن درخواست، هزینه دادرسی اندک است: برخلاف دعوای مطالبه وجه که یک دعوای مالی محسوب شده و هزینه دادرسی آن بر اساس درصدی از مبلغ خواسته تعیین می گردد (که می تواند مبلغ قابل توجهی باشد)، درخواست صدور اجرائیه چک، دعوای غیرمالی تلقی می شود. به همین دلیل، هزینه دادرسی آن ثابت و بسیار ناچیز است و بار مالی چندانی را به دارنده چک تحمیل نمی کند.
• سایر هزینه ها: علاوه بر هزینه دادرسی، شما باید هزینه های مربوط به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی را نیز پرداخت کنید که شامل هزینه ثبت و ارسال دادخواست است. این هزینه ها نیز معمولاً مبالغ کمی هستند. همچنین، اگر از وکیل استفاده می کنید، حق الوکاله وکیل نیز به این هزینه ها اضافه می شود که البته، همانطور که پیش تر اشاره شد، در صورت پیروزی در پرونده، این هزینه نیز از صادرکننده چک قابل مطالبه خواهد بود.

با آگاهی از این نکات، می توانید با اطمینان خاطر بیشتری گام در این مسیر قانونی بگذارید و هزینه های احتمالی را از پیش برآورد کنید. این شفافیت، به شما کمک می کند تا تصمیم گیری آگاهانه تری برای پیگیری حقوق خود داشته باشید.

مراحل گام به گام تنظیم و تقدیم دادخواست صدور اجرائیه چک

وقتی تصمیم خود را برای درخواست صدور اجرائیه چک نهایی کردید، شاید سوال اصلی این باشد: حالا چه باید بکنم؟ این بخش، راهنمایی عملی و گام به گام برای پیمودن این مسیر است، از جمع آوری مدارک تا پیگیری اجراییه. تصور کنید که قدم به قدم، به شما نشان داده می شود که چگونه درخواست خود را به جریان بیندازید.

مرحله 1: جمع آوری مدارک لازم

قبل از هر اقدامی، لازم است تمامی مدارک مورد نیاز را آماده کنید. این مرحله، شبیه به جمع آوری تمام ابزارهای لازم قبل از شروع یک کار مهم است:

• اصل برگه چک: این مهم ترین مدرک است.
• اصل گواهی عدم پرداخت (برگشتی): باید دارای کد رهگیری باشد و از بانک محال علیه صادر شده باشد.
• تصویر برابر اصل شده کارت ملی خواهان: برای شناسایی هویت شما.
• در صورت استفاده از وکیل: وکالت نامه رسمی وکیل.
• در صورت وجود: هرگونه مدرک دال بر محل اقامت خوانده یا محل انجام تعهد که به تعیین دادگاه صالح کمک می کند.

مرحله 2: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

این روزها، بسیاری از فرآیندهای قضایی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می شود. این دفاتر، نقطه شروع شما برای تقدیم دادخواست هستند:

1. ثبت نام در سامانه ثنا: اگر قبلاً در سامانه ثنا ثبت نام نکرده اید، ابتدا باید این کار را انجام دهید. تمامی ابلاغیه های قضایی شما از طریق این سامانه انجام خواهد شد.
2. تکمیل فرم دادخواست: در دفتر خدمات قضایی، باید فرم دادخواست صدور اجرائیه چک را تکمیل کنید. اطلاعاتی که باید دقیقاً وارد شوند، عبارتند از:
   • مشخصات کامل خواهان: شامل نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس و شماره تماس.
   • مشخصات کامل خوانده: شامل نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس (که باید دقیق باشد تا ابلاغ به درستی انجام شود).
   • خواسته: صدور اجرائیه نسبت به وجه یک فقره چک به شماره … و مطالبه حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی. (دقت کنید که مطالبه خسارت تأخیر تأدیه در اینجا گنجانده نمی شود).
   • دلایل و منضمات: در این بخش، به رونوشت (کپی برابر اصل) چک و رونوشت گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری اشاره می کنید.
   • شرح دادخواست: این بخش، جایی است که شما به صورت مختصر و حقوقی، ماجرا را توضیح می دهید. برای مثال:
     

     احتراماً به استحضار می رساند، خوانده محترم یک فقره چک به شماره (شماره چک) مورخ (تاریخ سررسید) به مبلغ (مبلغ به ریال) عهده بانک (نام بانک) در وجه اینجانب/موکل صادر نموده اند. با مراجعه به بانک در تاریخ سررسید، به دلیل (دلیل برگشت، مثلاً فقدان موجودی) گواهی عدم پرداخت به شماره (شماره گواهی) مورخ (تاریخ برگشت) با کد رهگیری (کد رهگیری) صادر گردید. لذا با عنایت به عدم پرداخت وجه چک و عدم ایفای تعهد، مستنداً به ماده ۲۳ قانون صدور چک، تقاضای صدور اجرائیه نسبت به اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی مورد استدعاست. ضمناً در صورت عدم پرداخت در مهلت قانونی، تقاضای توقیف اموال خوانده نیز مورد درخواست می باشد.

3. پرداخت هزینه های مربوطه: در همین دفتر، هزینه های دادرسی و خدمات قضایی را پرداخت می کنید.

مرحله 3: بررسی توسط دادگاه

پس از ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، پرونده به دادگاه عمومی حقوقی صالح ارسال می شود:

• صدور اجرائیه در وقت فوق العاده و بدون تعیین وقت رسیدگی: یکی از مزایای اصلی این روش این است که دادگاه، بدون اینکه نیاز به تشکیل جلسه دادرسی و شنیدن دفاعیات طرفین باشد، در یک فرآیند سریع و وقت فوق العاده، صحت مدارک و شرایط را بررسی کرده و دستور صدور اجرائیه را صادر می کند. این سرعت، کلید کارایی این روش است.

مرحله 4: ابلاغ اجرائیه

پس از صدور اجرائیه، نوبت به ابلاغ آن به خوانده (صادرکننده چک) می رسد:

• مهلت ۱۰ روزه پرداخت وجه چک: اجرائیه از طریق سامانه ثنا به خوانده ابلاغ می شود. از تاریخ ابلاغ، محکوم علیه (صادرکننده چک) مهلت دارد تا ظرف ۱۰ روز، نسبت به پرداخت وجه چک اقدام کند. این مهلت، یک فرصت نهایی برای پرداخت مسالمت آمیز است.

مرحله 5: پیگیری اجراییه

در صورتی که خوانده در مهلت ۱۰ روزه اقدام به پرداخت وجه چک نکند، پرونده وارد مرحله اجرا می شود:

• ارسال پرونده به واحد اجرای احکام: پس از انقضای مهلت ۱۰ روزه و عدم پرداخت وجه، پرونده از دادگاه صادرکننده اجرائیه به واحد اجرای احکام مدنی همان دادگستری ارسال می شود. این واحد، مسئول پیگیری و اجرای عملی اجرائیه است.
• امکان درخواست توقیف اموال محکوم علیه: در این مرحله، شما می توانید درخواست توقیف اموال محکوم علیه را مطرح کنید. نکته مهم اینجاست که درخواست توقیف اموال می تواند حتی قبل یا همزمان با انقضای مهلت ۱۰ روزه نیز مطرح شود و نیاز به انتظار برای اتمام مهلت ندارد (استناد به تبصره ۱ ماده ۳۵ قانون اجرای احکام مدنی). این امکان، یک ابزار قدرتمند برای فشار آوردن به بدهکار است تا هر چه سریع تر بدهی خود را تسویه کند.

پیمودن این مراحل، اگرچه در ابتدا ممکن است کمی پیچیده به نظر برسد، اما با آگاهی و دقت، می توانید به خوبی از پس آن برآیید و به حقوق قانونی خود دست یابید.

نمونه دادخواست صدور اجرائیه چک

یکی از دغدغه های اصلی هر فردی که قصد دارد به صورت حقوقی پیگیر وصول چک برگشتی خود باشد، نحوه تنظیم دادخواست است. یک دادخواست دقیق و استاندارد، می تواند مسیر پرونده شما را به شکل چشمگیری هموار کند. در اینجا، یک نمونه دادخواست ارائه می شود که می توانید آن را به عنوان الگویی برای تنظیم دادخواست خود در نظر بگیرید. این نمونه، با هدف سهولت درک و قابلیت ویرایش طراحی شده است.

بخش خواهان

در این بخش، مشخصات کامل شخصی که درخواست را مطرح می کند، قید می شود:

• نام و نام خانوادگی: (نام کامل دارنده چک)
• کد ملی: (کد ملی ده رقمی خواهان)
• اقامتگاه: (آدرس پستی دقیق شامل استان، شهر، خیابان، کوچه، پلاک، کد پستی)
• شماره تماس: (شماره تلفن همراه و ثابت)

بخش خوانده

این بخش شامل مشخصات کامل شخصی است که چک را صادر کرده و اجرائیه علیه او صادر می شود:

• نام و نام خانوادگی: (نام کامل صادرکننده چک)
• کد ملی: (کد ملی ده رقمی خوانده)
• اقامتگاه: (آدرس پستی دقیق خوانده)
• شماره تماس: (در صورت اطلاع)

خواسته و بهای آن

در این قسمت، به صراحت آنچه را که از دادگاه تقاضا دارید، بیان می کنید:

• خواسته: صدور اجرائیه نسبت به وجه یک فقره چک صیادی/عادی به شماره (شماره چک)، به مبلغ (مبلغ عددی و حروفی چک) ریال و نیز مطالبه حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل) طبق تعرفه قانونی.
• بهای خواسته: غیرمالی (زیرا درخواست اجرائیه چک، دعوای غیرمالی محسوب می شود).

دلایل و منضمات

مدارکی که پیوست دادخواست شما هستند، در این بخش ذکر می شوند:

• رونوشت مصدق (کپی برابر اصل) چک (شماره چک: …)
• رونوشت مصدق گواهی عدم پرداخت صادره از بانک (شماره گواهی: …) با کد رهگیری (کد رهگیری: …)
• وکالت نامه (در صورت وجود وکیل)

شرح دادخواست

این بخش، قلب دادخواست شماست که در آن ماجرا را به تفصیل و با زبانی حقوقی شرح می دهید:

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان (نام شهرستان)

با سلام و احترام؛

به استحضار عالی می رساند، خوانده محترم جناب آقای/سرکار خانم (نام و نام خانوادگی خوانده)، یک فقره چک به شماره (شماره سریال چک، مثلاً 987654) مورخ (تاریخ سررسید چک، مثلاً 1402/05/10) به مبلغ (مبلغ عددی و حروفی، مثلاً 100,000,000 ریال معادل یکصد میلیون ریال) عهده بانک (نام بانک، مثلاً ملی) شعبه (نام شعبه، مثلاً مرکزی) در وجه اینجانب/موکل صادر و تسلیم نموده اند.

با توجه به سررسید چک مذکور، اینجانب/موکل در تاریخ (تاریخ مراجعه به بانک و برگشت خوردن چک، مثلاً 1402/05/10) به بانک محال علیه مراجعه نمودم/نمودند که متاسفانه حساب صادرکننده فاقد موجودی کافی بوده و چک بلامحل اعلام گردید. گواهی عدم پرداخت صادره از بانک مذکور به شماره (شماره گواهی عدم پرداخت) مورخ (تاریخ گواهی عدم پرداخت) با کد رهگیری (کد رهگیری گواهی) گواه این مدعاست.

لذا با عنایت به مراتب فوق و عدم پرداخت وجه چک از سوی خوانده محترم و مستنداً به ماده 23 قانون اصلاح قانون صدور چک مصوب سال 1397، از محضر دادگاه محترم تقاضای صدور اجرائیه نسبت به اصل مبلغ چک و نیز حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی (در صورت داشتن وکیل) مورد استدعاست.

همچنین با توجه به انقضای مهلت 10 روزه قانونی پس از ابلاغ اجرائیه و در صورت عدم پرداخت وجه چک از سوی محکوم علیه، تقاضای توقیف اموال وی معادل وجه چک به استناد تبصره 1 ماده 35 قانون اجرای احکام مدنی نیز مورد درخواست می باشد.

با تشکر و احترام

نام و نام خانوادگی خواهان/وکیل خواهان

امضا

تأکید بر نکات حقوقی در نگارش شرح دادخواست:

• دقت در درج تمامی شماره ها و تاریخ ها (شماره چک، تاریخ سررسید، مبلغ، شماره گواهی عدم پرداخت، کد رهگیری، نام بانک و شعبه).
• استناد به ماده ۲۳ قانون صدور چک، نشان دهنده آگاهی شما از مبنای قانونی درخواست است.
• عدم ذکر مطالبه خسارت تأخیر تأدیه در این دادخواست (زیرا باید جداگانه مطالبه شود).
• بیان درخواست توقیف اموال به صورت صریح برای نشان دادن جدیت در پیگیری.

ارائه لینک دانلود فایل نمونه:

برای سهولت شما، یک نمونه دادخواست قابل ویرایش به فرمت Word یا PDF می تواند در دسترس قرار گیرد تا با جایگذاری اطلاعات مربوط به پرونده خود، دادخواست را تنظیم نمایید.

نکات حقوقی مهم و پرتکرار پیرامون اجرائیه چک

در مسیر پر پیچ وخم وصول چک برگشتی، دانستن صرف مراحل و شرایط کافی نیست. نکات حقوقی ظریف و جزئیات پنهانی وجود دارند که می توانند سرنوشت پرونده را تغییر دهند. این نکات حقوقی مهم در واقع همان تجربیاتی هستند که یک راهنمای آگاه در اختیار شما قرار می دهد تا با چشمانی بازتر و قدم هایی استوارتر در این راه حرکت کنید. بیایید به برخی از این موارد پرتکرار و حیاتی بپردازیم:

امکان توقیف اموال: آیا می توان همزمان با درخواست اجرائیه، تقاضای توقیف اموال کرد؟

بسیاری از افراد این سوال را دارند که آیا می توانند بلافاصله پس از صدور اجرائیه، اموال بدهکار را توقیف کنند؟ پاسخ مثبت است، اما با توضیحاتی دقیق. در اینجا تفاوت مهمی با تأمین خواسته در دعاوی عادی وجود دارد. تأمین خواسته، قراری است که در ابتدای دعوا (قبل از صدور حکم) برای حفظ اموال خوانده صادر می شود. اما در مورد اجرائیه چک:

• مبنای قانونی: طبق تبصره ۱ ماده ۳۵ قانون اجرای احکام مدنی، دارنده اجرائیه می تواند قبل از انقضای مهلت ۱۰ روزه مقرر برای پرداخت و حتی قبل از ارسال پرونده به واحد اجرای احکام، از دادگاه صادرکننده اجرائیه، تقاضای توقیف اموال محکوم علیه را نماید.
• اهمیت: این امکان، یک اهرم فشار قدرتمند برای دارنده چک است و می تواند روند وصول طلب را بسیار تسریع بخشد. بنابراین، توصیه می شود در صورت اطمینان از وجود اموال از این حق قانونی خود استفاده کنید.

درخواست اعسار: حق محکوم علیه برای درخواست اعسار از پرداخت محکوم به

پس از صدور اجرائیه و ابلاغ آن، ممکن است صادرکننده چک ادعا کند که توانایی مالی برای پرداخت یکجای مبلغ چک را ندارد. در این صورت:

• حق قانونی: محکوم علیه این حق را دارد که وفق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به را به دادگاه تقدیم کند.
• نتیجه: در صورت پذیرش اعسار، دادگاه حکم به تقسیط بدهی می دهد و بدهکار موظف می شود مبلغ چک را به صورت اقساط پرداخت کند. این موضوع، گرچه پرداخت را طولانی تر می کند، اما یک حق قانونی برای بدهکار است که نمی توان آن را نادیده گرفت.

سرنوشت چک های مشروط، تضمینی یا امانی: اگر دادگاه بدون توجه به این موارد اجراییه صادر کند، چه باید کرد؟

همانطور که قبلاً اشاره شد، اگر در متن چک قید شده باشد که چک مشروط، تضمینی یا امانی است، نباید برای آن اجرائیه صادر شود. اما اگر این قید در متن چک نباشد و دادگاه اجراییه صادر کند:

• اثبات ماهیت چک: در این حالت، صادرکننده چک باید با طرح دعوای جداگانه در دادگاه عمومی حقوقی، اثبات کند که چک بابت ضمانت، انجام تعهد یا مشروط بوده است.
• ابطال اجرائیه: پس از اثبات ماهیت واقعی چک و صدور حکم قطعی، صادرکننده می تواند با ارائه آن حکم به دادگاه صادرکننده اجرائیه، درخواست ابطال اجرائیه را نماید. دادگاه نیز بر اساس حکم صادره، دستور ابطال اجرائیه را صادر خواهد کرد. این مسیر نشان می دهد که حتی پس از صدور اجرائیه، فرصت برای دفاع صادرکننده وجود دارد، اما بار اثبات بر دوش اوست.

انتقال چک پس از برگشت خوردن: آیا منتقل الیه حق درخواست اجرائیه را دارد؟

این موضوع، یکی از نقاط اختلاف نظر و بحث برانگیز در جامعه حقوقی است:

• اختلاف نظر: برخی معتقدند که انتقال چک (ظهرنویسی) پس از برگشت خوردن، باعث زوال وصف تجاری چک نمی شود و منتقل الیه نیز حق درخواست اجرائیه را دارد.
• نظریه اداره حقوقی قوه قضاییه (نظر غالب): اما نظریه اداره حقوقی قوه قضاییه (مانند نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۴/۱۲۴ مورخ ۲۹/۰۴/۱۴۰۴) بر این باور است که شخصی که چک پس از برگشت خوردن (صدور گواهی عدم پرداخت) به او منتقل شده، دارنده قانونی موضوع تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر و ماده ۲۳ قانون صدور چک محسوب نمی شود و درخواست صدور اجرائیه مستقیم از سوی او پذیرفته نمی شود. این به معنای آن است که اگر چک شما پس از برگشت خوردن به شما منتقل شده، مسیر اجرائیه مستقیم احتمالاً برای شما بسته خواهد بود و باید از طریق دعوای مطالبه وجه اقدام کنید.

دستور عدم پرداخت (ماده 14): اگر صادرکننده دستور عدم پرداخت بدهد، چه تأثیری بر اجرائیه دارد؟

بر اساس ماده ۱۴ قانون صدور چک، صادرکننده می تواند در صورت مفقودی، سرقت، جعل و … چک، به بانک دستور عدم پرداخت وجه آن را بدهد. اما این دستور مشروط است:

• مهلت طرح دعوا: صادرکننده مکلف است ظرف یک هفته از تاریخ دستور عدم پرداخت، دادخواست اثبات ادعای خود را به دادگاه تقدیم کند و گواهی آن را به بانک ارائه دهد.
• تأثیر بر اجرائیه: اگر صادرکننده این مهلت را رعایت نکند یا نتواند ادعای خود را اثبات کند، دستور عدم پرداخت بی اثر می شود و دارنده چک می تواند به راحتی برای صدور اجرائیه مستقیم اقدام نماید.

مطابقت امضاء: تفاوت لزوم مطابقت امضاء در گواهی عدم پرداخت برای اجراییه ثبتی و اجراییه دادگاه

این نکته نیز یک تفاوت ظریف و مهم است:

• اجرائیه ثبتی: برای صدور اجرائیه از طریق اداره ثبت، گواهی عدم پرداخت بانک باید حتماً حاوی تأیید مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای موجود در بانک باشد.
• اجرائیه دادگاه (ماده 23): اما برای صدور اجرائیه از طریق دادگاه، این شرط لازم نیست. عدم گواهی مطابقت امضا توسط بانک، خللی در صدور اجرائیه از طریق دادگاه وارد نمی کند. این موضوع، یکی از دلایلی است که بسیاری از افراد مسیر دادگاه را به ثبت ترجیح می دهند.

چک های موردی: امکان صدور اجرائیه برای چک های موردی

چک های موردی، چک هایی هستند که افراد بدون داشتن دسته چک، می توانند از بانک برای موارد خاص دریافت و صادر کنند (تبصره ۲ ماده ۶ قانون صدور چک).

• همانند چک های عادی: کلیه قوانین و مقررات مربوط به چک های عادی، در مورد چک های موردی نیز صادق است. بنابراین، در صورت برگشت خوردن چک موردی، دارنده آن می تواند با رعایت تمامی شرایط، از دادگاه تقاضای صدور اجرائیه مستقیم نماید.

اعتراض به اجرائیه صادره: بررسی راه های قانونی اعتراض یا ابطال اجرائیه

در صورتی که اجرائیه به اشتباه صادر شده باشد (مثلاً شرایط قانونی وجود نداشته یا چک بابت ضمانت بوده)، محکوم علیه می تواند به آن اعتراض کند:

• دعوای ابطال اجرائیه: راهکار اصلی اعتراض، طرح دعوای ابطال اجرائیه چک است. در این دعوا، محکوم علیه باید در دادگاه صالح، دلایل و مستندات خود را برای اثبات بی اعتباری اجرائیه یا عدم وجود شرایط قانونی آن، ارائه دهد.
• دستور اداری: در برخی موارد بسیار نادر و واضح، اگر دادگاه صادرکننده اجرائیه از اشتباه خود مطلع شود، می تواند با صدور یک دستور اداری، اجرائیه را کان لم یکن (فاقد اثر) اعلام کند؛ اما این موارد بسیار محدود هستند و غالباً نیاز به طرح دعوای ابطال اجرائیه است.

شناخت این نکات ظریف، به شما کمک می کند تا نه تنها با آگاهی بیشتری به دنبال حق خود باشید، بلکه بتوانید در برابر چالش های احتمالی، آمادگی لازم را داشته باشید و با استفاده از مشاوره حقوقی، بهترین تصمیم را اتخاذ کنید.

نتیجه گیری

در نهایت، پیگیری چک برگشتی و وصول مطالبات از طریق دادخواست صدور اجرائیه، مسیری است که اگر با آگاهی و دقت پیموده شود، می تواند به سرعت و کارایی قابل قبولی شما را به هدفتان برساند. در این مقاله، ما تلاش کردیم تا از تعریف اولیه اجرائیه چک و مزایای آن گرفته تا شرایط لازم، شناسایی طرفین، نکات مهم هزینه ای و گام های عملی تنظیم دادخواست، تمامی ابعاد این فرآیند را برای شما روشن سازیم. دیدیم که چگونه با تکیه بر ماده ۲۳ قانون صدور چک، می توان بدون درگیر شدن در پروسه های طولانی دادرسی، راهی مستقیم برای وصول طلب پیدا کرد.

همچنین، با بررسی نکات حقوقی مهم، از جمله عدم امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از طریق اجرائیه مستقیم و محدودیت هایی برای انتقال چک پس از برگشت خوردن، به شما کمک کردیم تا با دیدی واقع بینانه و کامل تر، به این فرآیند نگاه کنید. درک صحیح این موارد، نه تنها از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری می کند، بلکه شما را در انتخاب مسیر صحیح و قاطعانه یاری می رساند.

با وجود تمامی راهنمایی های ارائه شده، دنیای حقوق پیچیدگی های خاص خود را دارد. هر پرونده ای، جزئیات منحصربه فرد خود را داراست و یک اشتباه کوچک می تواند تأثیرات بزرگی بر سرنوشت پرونده بگذارد. بنابراین، توصیه می شود پیش از هر اقدامی، با متخصصان حقوقی و وکلای دادگستری مشورت کنید. آن ها با تخصص و تجربه خود، می توانند شما را در تمامی مراحل، از تنظیم دقیق دادخواست گرفته تا پیگیری اجراییه و حتی در صورت لزوم طرح دعاوی فرعی، راهنمایی کنند تا بهترین نتیجه ممکن برای شما حاصل شود. حق گرفتنی است، پس با آگاهی و اطمینان، برای احقاق حق خود گام بردارید.