تکلیف مهریه در فسخ نکاح

در فسخ نکاح، وضعیت مهریه بسته به زمان وقوع نزدیکی و علت فسخ متغیر است. اگر فسخ قبل از نزدیکی باشد، زن حق مهریه ندارد مگر در مورد عنن مرد که نصف مهریه تعلق می گیرد. پس از نزدیکی، زن مستحق تمام مهریه است، مگر در تدلیس که مرد می تواند به مدلس رجوع کند.

عقد نکاح، پیمانی عمیق و سرشار از تعهد است که بنیان خانواده را شکل می دهد. اما گاهی اوقات، مسیر زندگی مشترک به دلایل گوناگون به نقطه ای می رسد که ادامه آن دشوار یا حتی ناممکن می شود. در این میان، انحلال نکاح نه فقط از طریق طلاق، بلکه از روش دیگری به نام فسخ نکاح نیز میسر است. فسخ نکاح که کمتر از طلاق شناخته شده و پیچیدگی های خاص خود را دارد، می تواند تجربه‌ای دشوار و پر از سوال برای زوجین باشد. یکی از مهم ترین این سوالات، مسئله تکلیف مهریه در فسخ نکاح است که می تواند ابعاد مالی و عاطفی زیادی برای طرفین در پی داشته باشد. در این فرایند، احساسات زیادی درگیر می شود؛ از سردرگمی حقوقی گرفته تا نگرانی های مالی و دلواپسی برای آینده. در چنین لحظاتی، درک دقیق و کامل از حقوق و تکالیف، به منزله چراغ راهی در تاریکی عمل می کند.

این مقاله سفری است به دنیای پیچیده حقوقی مهریه در فسخ نکاح. در این مسیر، تلاش می شود تا با زبانی روشن و با ارجاع به مواد قانونی مربوطه، ابهامات موجود برطرف شود و به سوالات کلیدی پاسخ داده شود. از تعریف فسخ نکاح و تفاوت های آن با طلاق آغاز کرده و سپس به تفصیل به سناریوهای مختلف تکلیف مهریه در فسخ نکاح، شامل وضعیت قبل و بعد از نزدیکی، موارد خاصی مانند عنن (ناتوانی جنسی مرد) و تدلیس (فریب در ازدواج)، می پردازیم. هدف این است که خواننده با مطالعه این سطور، اطلاعاتی موثق و کاربردی به دست آورد تا بتواند با آگاهی بیشتری گام در این مسیر نهد و حقوق خود را بهتر بشناسد.

۱. آشنایی با فسخ نکاح: دروازه ای به انحلال عقد

فسخ نکاح، یکی از روش های برهم زدن عقد ازدواج است که کمتر از طلاق به گوش می رسد، اما در برخی شرایط خاص، راهگشا محسوب می شود. زمانی که سخن از فسخ به میان می آید، در واقع به این معناست که یکی از طرفین عقد، به دلیل وجود عیب یا تخلف از شرطی خاص، حق برهم زدن یک طرفه عقد را پیدا می کند. این حق، بر خلاف طلاق که عمدتاً در اختیار مرد است، می تواند هم برای زن و هم برای مرد وجود داشته باشد و به طور کلی، تلاشی از سوی قانونگذار برای حمایت از زوجین در برابر عیوب یا شرایطی است که ادامه زندگی مشترک را طاقت فرسا یا ناممکن می سازد.

تصور کنید پیمانی محکم بسته شده است و حالا، نقصی اساسی در یکی از طرفین آشکار می شود که ادامه آن پیمان را از اساس متزلزل می کند. فسخ نکاح دقیقاً به همین معناست؛ یعنی آن عیب یا تخلف، بنیان عقد را از ابتدا سست کرده است و به طرف متضرر اجازه می دهد تا این عقد را ملغی کند. این حق، فوری است و به این معناست که به محض آگاهی از عیب یا تخلف، باید برای اعمال آن اقدام کرد، زیرا در غیر این صورت ممکن است این حق از بین برود. در این مسیر، گاهی لازم است برای اثبات وجود عیب یا تخلف، به دادگاه مراجعه شود تا فسخ نکاح به صورت رسمی تأیید گردد.

۱.۱. تفاوت های کلیدی فسخ نکاح با طلاق: نگاهی مقایسه ای

بسیاری از افراد ممکن است فسخ نکاح را با طلاق یکسان بدانند، اما در واقع این دو، تفاوت های اساسی در ماهیت، دلایل و آثار حقوقی خود دارند. درک این تفاوت ها برای هر کسی که با مسائل خانوادگی سر و کار دارد، حیاتی است. طلاق یک عمل حقوقی است که با اراده مرد (یا با وکالت و شرایط خاص از سوی زن) و با رعایت تشریفات خاص، به زندگی زناشویی پایان می دهد؛ اما فسخ، مبتنی بر وجود یک نقص یا عیب است که از ابتدای عقد وجود داشته یا بعداً حادث شده و حق برهم زدن یک جانبه عقد را به وجود می آورد.

ویژگی	فسخ نکاح	طلاق
ماهیت حقوقی	حق فسخ (برهم زدن عقد به دلیل عیب یا تخلف از شرط)	حق طلاق (پایان دادن به عقد با اراده)
دلایل و موجبات	حصری و مشخص (عیوب اختصاصی زن و مرد، جنون، تدلیس)	نیازمند دلیل خاص از طرف مرد نیست (ولی از طرف زن معمولاً نیاز به دلیل یا رضایت مرد دارد)
تشریفات قانونی	فوری بودن حق فسخ، نیاز به تأیید دادگاه جهت رسمیت یافتن، بدون نیاز به شاهد عادل	نیاز به رعایت تشریفات خاص، حضور دو شاهد عادل، صدور گواهی عدم امکان سازش
نوع عقد	هم در عقد دائم و هم در عقد موقت امکان پذیر است.	فقط مختص عقد دائم است.
تأثیر بر مهریه	بسته به زمان نزدیکی و علت فسخ متفاوت است (موضوع اصلی مقاله)	معمولاً تمام مهریه به زن تعلق می گیرد، مگر در طلاق قبل از نزدیکی که نصف مهریه پرداخت می شود.
قابلیت رجوع	پس از فسخ، حق رجوع وجود ندارد.	در طلاق رجعی، مرد در مدت عده حق رجوع دارد.

۱.۲. موجبات کلی فسخ نکاح: عیوب و تخلفات

قانون مدنی ایران، موارد خاصی را برای فسخ نکاح پیش بینی کرده است که به آنها عیوب موجد حق فسخ گفته می شود. این عیوب به سه دسته اصلی تقسیم می شوند: عیوب اختصاصی مرد، عیوب اختصاصی زن و عیوب مشترک بین هر دو.

• عیوب اختصاصی مرد: این عیوب معمولاً به ناتوانی های جنسی مرد اشاره دارند، مانند عنن (ناتوانی دائمی در انجام عمل زناشویی)، خصاء و مقطوع بودن آلت تناسلی. وجود این عیوب برای زن حق فسخ ایجاد می کند، چرا که هدف اصلی نکاح یعنی رابطه زناشویی و تشکیل خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد.
• عیوب اختصاصی زن: شامل مواردی مانند قرن، جذام، برص، افضاء، زمین گیری و نابینایی از هر دو چشم است. این عیوب، زندگی مشترک را برای مرد دشوار می سازند و به او حق فسخ می دهند. با پیشرفت علم پزشکی، اگر این عیوب قابل درمان باشند، حق فسخ ممکن است زایل شود.
• عیوب مشترک زن و مرد: مهمترین عیب مشترک، جنون است. چه جنون دائم و چه ادواری، اگر در هر یک از زوجین وجود داشته باشد و طرف مقابل از آن آگاه نباشد، می تواند موجب حق فسخ برای دیگری شود. همچنین، تدلیس (فریب) و تخلف از شرط صفت نیز از موارد مشترکی هستند که اگر یکی از زوجین، خود را واجد صفتی معرفی کند که در واقع فاقد آن است و این صفت اساس عقد باشد، طرف فریب خورده می تواند عقد را فسخ کند.

۲. اصل مالکیت زن بر مهریه: ستون فقرات حقوقی

در نظام حقوقی ایران، مهریه نه تنها یک هدیه، بلکه یک حق مالی مسلم برای زن است که به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، او مالک آن می شود. این اصل بنیادین در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به صراحت بیان شده است: به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این جمله کوتاه، سنگ بنای تمام بحث های مربوط به تکلیف مهریه در فسخ نکاح و طلاق است و اهمیت آن را نمی توان نادیده گرفت.

تصور کنید که زن، درست پس از خوانده شدن خطبه عقد، سند مالکیت مهریه را در دست دارد. حتی اگر هنوز نزدیکی بین زوجین رخ نداده باشد، این مالکیت تثبیت شده است. او می تواند مهریه خود را مطالبه کند، ببخشد، یا هر تصرف دیگری که قانونی است در آن انجام دهد. این مالکیت، تا زمانی که دلیلی شرعی و قانونی برای زوال آن پیش نیاید، پابرجا باقی می ماند. این بدان معناست که در شرایط عادی، مهریه همیشه حق زن است و مرد مکلف به پرداخت آن است. اما در شرایط خاصی مانند فسخ نکاح، این مالکیت تحت تأثیر قرار می گیرد و قواعد متفاوتی بر آن حاکم می شود که در ادامه به تفصیل به آنها پرداخته خواهد شد.

۳. تکلیف مهریه در فسخ نکاح: سناریوهای قبل و بعد از نزدیکی

یکی از مهمترین عواملی که تکلیف مهریه در فسخ نکاح را تعیین می کند، زمان وقوع نزدیکی (رابطه زناشویی) بین زوجین است. قانونگذار برای شرایط قبل و بعد از نزدیکی، قواعد متفاوتی وضع کرده است که درک آنها برای زوجین ضروری است.

۳.۱. فسخ نکاح قبل از نزدیکی: وضعیتی متفاوت

زمانی که عقد نکاح به هر دلیلی قبل از وقوع نزدیکی فسخ می شود، قاعده اصلی این است که زن حق دریافت مهریه را ندارد. این وضعیت می تواند برای زن شوکه‌کننده باشد، زیرا او خود را مالک مهریه می دانسته است.

۳.۱.۱. قاعده اصلی: عدم استحقاق زن بر مهریه (ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی)

ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی به وضوح بیان می دارد: هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، زن حق مهر ندارد؛ مگر در صورتی که موجب فسخ، عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است.

بر اساس این ماده، اگر به هر دلیلی (به جز مورد استثنایی که در ادامه می آید) عقد نکاح پیش از آنکه رابطه زناشویی بین زن و مرد برقرار شود، فسخ گردد، زن هیچ حق و ادعایی نسبت به مهریه نخواهد داشت. این بدان معناست که مالکیت او بر مهریه که با عقد حاصل شده بود، زایل می شود. حتی اگر زن پیش از فسخ، تمام یا قسمتی از مهریه خود را دریافت کرده باشد، مکلف است آن را به مرد بازگرداند. این قاعده، با فلسفه مهریه که تا حدی بابت استمتاع مرد از زن است، همخوانی دارد. در این سناریو، چون استمتاعی صورت نگرفته است، مبنای پرداخت مهریه نیز از بین می رود. به عنوان مثال، اگر مردی به دلیل ابتلای زن به یکی از عیوب موجب حق فسخ (مانند نابینایی) و قبل از نزدیکی، عقد را فسخ کند، زن هیچ مهریه ای دریافت نخواهد کرد.

۳.۱.۲. استثناء مهم: فسخ به دلیل عنن مرد

همانطور که در ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی مشاهده شد، یک استثناء بسیار مهم بر قاعده عدم استحقاق مهریه در فسخ قبل از نزدیکی وجود دارد: عنن مرد.

تعریف عنن: عنن به ناتوانی جنسی مرد گفته می شود که مانع از برقراری رابطه زناشویی با همسرش می شود. این ناتوانی باید دائمی یا طولانی مدت باشد و زن نتواند به هیچ وجه از حق همبستری خود بهره مند شود. اثبات عنن در دادگاه معمولاً نیازمند نظر پزشکی قانونی و گذراندن مراحل قانونی خاصی است تا اطمینان حاصل شود که این ناتوانی واقعی و قابل درمان نیست.

تکلیف مهریه در صورت عنن: اگر زن به دلیل عنن مرد، قبل از نزدیکی عقد را فسخ کند، حتی با وجود عدم وقوع نزدیکی، مستحق نصف مهریه تعیین شده خواهد بود. این استثناء نشان دهنده حمایت قانون از زن در برابر عیبی است که از جانب مرد بوده و او را از حقوق زناشویی محروم ساخته است. به عنوان مثال، فرض کنید زن و مردی عقد می کنند. پس از گذشت مدتی، زن متوجه می شود که مرد دچار عنن است و به هیچ وجه قادر به برقراری رابطه زناشویی نیست. اگر زن قبل از وقوع نزدیکی، به استناد این عیب اقدام به فسخ نکاح کند، با وجود اینکه رابطه زناشویی برقرار نشده است، قانون او را مستحق دریافت نصف مهریه می داند. این حکم، برای جبران بخشی از خسارت وارده به زن در چنین شرایطی است و آن را از طلاق قبل از نزدیکی، که در آن نیز نصف مهریه به زن تعلق می گیرد، تا حدی شبیه تر می سازد.

۳.۲. فسخ نکاح بعد از نزدیکی: استقرار تمام مهریه

بر خلاف سناریوی قبل از نزدیکی، اگر فسخ نکاح پس از آنکه رابطه زناشویی بین زوجین برقرار شد، اتفاق بیفتد، وضعیت مهریه کاملاً متفاوت خواهد بود. در این حالت، مالکیت زن بر تمام مهریه استقرار پیدا می کند.

۳.۲.۱. استحقاق زن بر تمام مهریه (ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی)

زمانی که نزدیکی بین زن و مرد واقع می شود، مالکیت زن بر مهریه، که از لحظه عقد برقرار شده بود، به طور کامل مستقر می گردد. این استقرار به معنای تثبیت نهایی حق زن بر تمامی مهریه است و دیگر هیچ عاملی نمی تواند این حق را از او سلب کند. بنابراین، اگر به هر دلیلی (اعم از عیوب مرد، عیوب زن یا عیوب مشترک) عقد نکاح پس از نزدیکی فسخ شود، زن مستحق دریافت تمام مهریه خود خواهد بود و فسخ نکاح تأثیری بر این حق نخواهد داشت.

این قاعده منطقی است، زیرا با وقوع نزدیکی، زن حق همبستری را ادا کرده و هدف اصلی عقد نکاح به این معنا محقق شده است. در چنین وضعیتی، سلب مهریه از زن عادلانه به نظر نمی رسد. به عنوان مثال، اگر مردی به دلیل جنون همسرش که بعد از نزدیکی آشکار شده، عقد را فسخ کند، زن همچنان می تواند تمام مهریه خود را از مرد مطالبه کند. این یک اصل مهم حقوقی است که حقوق مالی زن را در چنین شرایطی تضمین می کند و به او اجازه می دهد که با اطمینان خاطر بیشتری در مورد آینده مالی خود تصمیم بگیرد. در واقع، نزدیکی، مهر را تثبیت می کند و هر اتفاقی پس از آن، به جز در مورد تدلیس از سوی خود زن که در ادامه به آن می پردازیم، نمی تواند به حق او در مهریه خدشه ای وارد کند.

۴. وضعیت مهریه در فسخ نکاح به دلیل تدلیس یا تخلف از شرط صفت (ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی)

گاهی اوقات، دلیل فسخ نکاح نه وجود یک عیب ذاتی، بلکه فریب یا عدم رعایت شرایطی است که در زمان عقد بر آن تأکید شده بود. این وضعیت در قانون مدنی تحت عنوان تدلیس و تخلف از شرط صفت مورد بررسی قرار گرفته است و تکلیف مهریه در فسخ نکاح در این موارد، پیچیدگی های خاص خود را دارد.

تعریف تدلیس در نکاح: تدلیس به معنای فریب دادن طرف مقابل و وانمود کردن وجود صفتی است که در واقع وجود ندارد، یا پنهان کردن عیبی است که در واقع موجود است. این فریبکاری می تواند از جانب خود یکی از زوجین یا توسط شخص ثالثی صورت گیرد. به عنوان مثال، زنی که خود را باکره معرفی می کند در حالی که باکره نیست، یا مردی که خود را مجرد وانمود می کند اما متأهل است، مرتکب تدلیس شده است.

تخلف از شرط صفت: زمانی اتفاق می افتد که صفتی به صراحت در عقد شرط شده باشد (مثلاً مرد شرط کند که زن باید فارغ التحصیل رشته خاصی باشد) یا عقد بر مبنای وجود آن صفت واقع شده باشد (مثلاً زن به اعتبار ثروتمند بودن مرد با او ازدواج کند)، اما پس از عقد معلوم شود آن صفت وجود نداشته است.

ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی می گوید: هرگاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور فاقد آن صفت بوده، برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود.

۴.۱. تأثیر تدلیس بر مهریه: قبل و بعد از نزدیکی

وضعیت مهریه در صورت فسخ نکاح به دلیل تدلیس یا تخلف از شرط صفت، بسته به زمان نزدیکی، متفاوت است:

• اگر فسخ قبل از نزدیکی باشد: در این حالت، زن مستحق مهریه نیست. این همان قاعده کلی است که در مورد فسخ نکاح قبل از نزدیکی بیان شد. اگر مرد به دلیل تدلیس زن (مثلاً فریب در باکره بودن) قبل از نزدیکی عقد را فسخ کند، زن هیچ مهریه ای دریافت نخواهد کرد و اگر چیزی دریافت کرده باشد، باید آن را بازگرداند.
• اگر فسخ بعد از نزدیکی باشد: در این صورت، زن مستحق تمام مهرالمسمی (مهریه ای که در عقد تعیین شده) است. در اینجا بحث بر سر مالکیت مهریه نیست، زیرا با وقوع نزدیکی، مالکیت زن بر کل مهریه استقرار یافته است. اما مسئله مهمی که مطرح می شود، حق رجوع مرد به مدلس است.

۴.۱.۱. حق رجوع مرد به مدلس

در صورتی که فسخ نکاح پس از نزدیکی و به دلیل تدلیس اتفاق افتد، هرچند زن مستحق تمام مهریه است، اما مرد می تواند به فردی که تدلیس کرده است (مدلس) رجوع کند و ضرر و زیان خود را (که شامل مهریه پرداختی به زن است) مطالبه نماید. این شرایط به دو شکل کلی اتفاق می افتد:

1. اگر مدلس خود زن باشد: در این حالت، مرد می تواند مهریه ای را که به زن پرداخته است، از او پس بگیرد. به عبارت دیگر، زن از ابتدا مستحق دریافت آن مهریه نبوده است و آنچه را دریافت کرده، باید به مرد برگرداند. این موضوع بار مالی تدلیس را بر دوش فریبکار قرار می دهد. به عنوان مثال، اگر مردی با زنی ازدواج کند که خود را باکره معرفی کرده است و پس از نزدیکی مشخص شود که زن باکره نبوده و این فریب از جانب خود زن بوده، مرد می تواند مهریه ای را که به زن پرداخته، از او پس بگیرد.

2. اگر مدلس شخص ثالث باشد: در این سناریو، ممکن است فریب از جانب والدین، واسطه ها، یا هر شخص دیگری به جز خود زن صورت گرفته باشد. در این حالت، مرد ابتدا مهریه را به زن می پردازد (زیرا زن از فریبکاری بی خبر بوده و حق مهریه او با نزدیکی استقرار یافته است). سپس، مرد می تواند به شخص ثالث (مدلس) که باعث فریب او شده است، رجوع کند و تمام مهریه پرداخت شده را به عنوان ضرر و زیان خود مطالبه نماید. این بدان معناست که مسئولیت فریبکاری بر عهده کسی است که آن را انجام داده است، نه بر عهده زن بی گناهی که خود قربانی این فریب بوده است.

لازم به ذکر است که در این موارد، صحبت از مهرالمثل به میان نمی آید. همواره معیار، همان مهرالمسمی (مهریه توافق شده) است که در صورت تدلیس، مرد می تواند به مدلس رجوع کند تا آن را پس بگیرد.

۵. ظرایف و نکات حقوقی پیرامون فسخ نکاح و مهریه

فرآیند فسخ نکاح، مانند هر موضوع حقوقی دیگر، دارای ظرایف و جزئیات مهمی است که آگاهی از آنها می تواند سرنوشت پرونده و تکلیف مهریه در فسخ نکاح را دگرگون کند. این نکات، گاهی به اندازه خود قوانین اصلی اهمیت دارند و غفلت از آنها می تواند منجر به از دست رفتن حقوق شود.

۵.۱. فوری بودن حق فسخ: زمان بندی حیاتی

یکی از مهمترین قواعد در فسخ نکاح، فوری بودن حق فسخ است. این بدان معناست که فردی که حق فسخ را به دست آورده (به دلیل وجود عیب یا تدلیس)، باید به محض اطلاع از آن، بدون فوت وقت و در اسرع زمان ممکن، برای اعمال این حق اقدام کند. تعلل در اعمال حق فسخ می تواند به معنای چشم پوشی از آن تلقی شده و در نتیجه، حق فسخ زایل گردد.

فوری بودن حق فسخ، به این معناست که ذی حق باید به محض اطلاع از موجبات فسخ، بدون درنگ و در مهلتی عرفی و معقول، اقدام به فسخ کند. تأخیر بی دلیل می تواند به منزله اسقاط ضمنی حق تلقی شود.

به عنوان مثال، اگر زنی متوجه شود که مردش از عیوب موجب حق فسخ رنج می برد، اما برای مدت طولانی (مثلاً چندین سال) بدون هیچ اقدامی به زندگی مشترک ادامه دهد، ممکن است دادگاه حق فسخ او را ساقط شده تلقی کند. البته، این قاعده یک استثناء نیز دارد: اگر فرد بتواند ثابت کند که از وجود حق فسخ خود یا فوریت آن بی اطلاع بوده است، ممکن است مهلت بیشتری برای اعمال حق فسخ به او داده شود. اما این اثبات خود نیازمند دلایل قوی است و از همین روست که توصیه می شود به محض اطلاع، با یک وکیل متخصص مشورت شود.

۵.۲. نقش عاقد، شهود و پزشکی قانونی در اثبات موجبات فسخ

در بسیاری از موارد فسخ نکاح، اثبات وجود عیب یا تدلیس به راحتی امکان پذیر نیست و نیاز به شواهد و مدارک محکمی دارد. در این میان، نقش برخی از افراد و نهادها حیاتی می شود:

• عاقد و شهود: در برخی موارد (مانند تدلیس یا شرایط خاص حین عقد)، اظهارات عاقد یا شهود می تواند در اثبات وقوع یا عدم وقوع شرط یا صفت خاصی که مورد ادعا است، مؤثر باشد.
• پزشکی قانونی: در مواردی که ادعای وجود عیوب جسمی (مانند عنن مرد، یا عیوبی چون قرن و افضاء در زن) مطرح است، نظر کارشناسی پزشکی قانونی از اهمیت بالایی برخوردار است. دادگاه معمولاً برای اثبات این عیوب، فرد را به پزشکی قانونی ارجاع می دهد تا با معاینات دقیق، وجود یا عدم وجود عیب را تأیید کند. این گزارش، یکی از معتبرترین ادله در دادگاه محسوب می شود و می تواند تعیین کننده سرنوشت پرونده باشد.

۵.۳. اهمیت علم یا عدم علم طرفین به وجود عیوب یا اوصاف در زمان عقد

یکی از اصول مهم در تعیین حق فسخ، این است که طرف متضرر، در زمان عقد، از وجود عیب یا عدم وجود صفت مورد نظر بی اطلاع بوده باشد. اگر فرد پیش از عقد از وجود عیب یا تدلیس اطلاع داشته و با علم به آن، عقد را جاری کرده باشد، به منزله آن است که از حق فسخ خود چشم پوشی کرده و دیگر نمی تواند به آن استناد کند. به همین دلیل، در پرونده های فسخ نکاح، دادگاه به این نکته که آیا فرد فریب خورده در زمان عقد از حقیقت آگاه بوده است یا خیر، توجه ویژه ای دارد.

۵.۴. قابلیت ساقط شدن حق فسخ

حق فسخ، یک حق مالی نیست، اما می تواند توسط ذی حق، ساقط شود. این اسقاط می تواند صریح باشد (مثلاً در ضمن عقد یا پس از آن، فرد رسماً اعلام کند که از حق فسخ خود صرف نظر می کند) یا ضمنی (مثلاً با تأخیر طولانی و بی دلیل در اعمال حق فسخ که به منزله رضایت به وضعیت موجود تلقی شود). در هر صورت، پس از اسقاط حق فسخ، دیگر نمی توان به آن استناد کرد و عقد نکاح به قوت خود باقی خواهد ماند.

۶. مسیر قانونی مطالبه مهریه پس از فسخ نکاح

زمانی که زوجین تصمیم به فسخ نکاح می گیرند، مراحل قانونی مشخصی وجود دارد که باید طی شود. این مسیر، از طرح دعوا در دادگاه آغاز شده و تا مرحله اجرای حکم و مطالبه مهریه ادامه پیدا می کند. آگاهی از این مراحل به زوجین کمک می کند تا با آمادگی بیشتری در دادگاه حضور یابند.

۶.۱. نحوه طرح دعوای تأیید فسخ نکاح در دادگاه خانواده

بر خلاف طلاق که مراحل ثبتی خاصی دارد، فسخ نکاح به صورت یک طرفه و با اراده صاحب حق انجام می شود، اما برای اینکه این فسخ از اعتبار قانونی برخوردار شود و آثار حقوقی خود را بر جای بگذارد، نیاز به تأیید دادگاه دارد. یعنی فردی که حق فسخ را اعمال کرده است، باید دعوایی تحت عنوان تأیید فسخ نکاح در دادگاه خانواده مطرح کند.

1. تنظیم دادخواست: اولین گام، تنظیم یک دادخواست دقیق و مستند است که در آن، خواهان (فردی که حق فسخ را اعمال کرده) به تفصیل دلایل و موجبات فسخ نکاح را با استناد به مواد قانونی مربوطه شرح می دهد و درخواست تأیید فسخ را مطرح می کند.

2. ارائه مدارک: به همراه دادخواست، تمام مدارک لازم از جمله سند نکاح، گواهی پزشکی قانونی (در صورت نیاز)، شهادت شهود، و سایر مستندات مربوط به اثبات عیب یا تدلیس باید به دادگاه ارائه شود.

3. جلسات دادگاه: پس از ثبت دادخواست، جلسات رسیدگی در دادگاه خانواده تشکیل می شود. هر دو طرف (خواهان و خوانده) می توانند با حضور خود یا وکلایشان، دلایل و دفاعیات خود را مطرح کنند.

4. صدور رأی: پس از بررسی های لازم، دادگاه در صورت احراز موجبات فسخ، رأی به تأیید فسخ نکاح صادر می کند. این رأی قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر و دیوان عالی کشور نیز هست.

۶.۲. مراحل مطالبه مهریه پس از تأیید فسخ

پس از آنکه رأی دادگاه مبنی بر تأیید فسخ نکاح قطعی شد، حال نوبت به مطالبه مهریه می رسد. تکلیف مهریه در فسخ نکاح، همانطور که پیشتر گفته شد، بسته به زمان نزدیکی و علت فسخ مشخص می شود. زن می تواند مهریه خود را از طریق دو مسیر اصلی مطالبه کند:

1. از طریق دادگاه: زن می تواند با طرح دعوای مطالبه مهریه در دادگاه خانواده، حکم به پرداخت مهریه خود را بگیرد. در این مسیر، پس از صدور حکم قطعی، می تواند برای اجرای آن به اجرای احکام دادگستری مراجعه کند.

2. از طریق اداره ثبت اسناد و املاک: اگر مهریه در سند نکاحیه قید شده باشد و دارای پشتوانه مالی (مانند ملک یا حساب بانکی مشخص) باشد، زن می تواند مستقیماً به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده مراجعه کرده و برای مهریه خود اجرائیه صادر کند. سپس با این اجرائیه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک مراجعه و درخواست توقیف اموال مرد را داشته باشد. این روش معمولاً سریع تر از مسیر دادگاه است، اما در صورت عدم وجود مال مشخص، در نهایت به دادگاه باز می گردد.

در هر دو مسیر، حضور و راهنمایی یک وکیل متخصص حقوقی می تواند کمک شایانی به زن کند. وکیل نه تنها می تواند در تنظیم دادخواست ها و ارائه مدارک صحیح یاری رسان باشد، بلکه در دفاع از حقوق زن و پیگیری مراحل اجرایی نیز نقش کلیدی ایفا می کند. پیچیدگی های تکلیف مهریه در فسخ نکاح و تفاوت های آن با طلاق، اهمیت مشاوره حقوقی را دوچندان می سازد.

۷. نتیجه گیری

مسیر زندگی مشترک، گاهی با فراز و نشیب های پیش بینی نشده ای همراه می شود که یکی از آنها می تواند انحلال عقد نکاح از طریق فسخ باشد. در این سفر حقوقی، درک تکلیف مهریه در فسخ نکاح به مثابه نقشه راهی عمل می کند که می تواند زوجین را از سردرگمی و پریشانی رهایی بخشد. مشاهده شد که این موضوع، برخلاف آنچه ممکن است در نگاه اول به نظر برسد، ابعاد متعددی دارد و تابع قواعد خاص خود است که با قواعد مربوط به مهریه در طلاق تفاوت های اساسی دارد.

از ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی که مالکیت زن بر مهریه را به محض عقد تثبیت می کند تا ماده ۱۱۰۱ که تکلیف مهریه در فسخ نکاح قبل از نزدیکی را مشخص می سازد، و همچنین ماده ۱۱۲۸ که به پیچیدگی های تدلیس و تخلف از شرط صفت می پردازد، همه و همه نشان از ظرافت های حقوقی این حوزه دارند. این قواعد به ما می آموزند که زمان نزدیکی و علت فسخ، نقش محوری در تعیین استحقاق زن بر مهریه دارند؛ خواه عدم تعلق مهریه در فسخ قبل از نزدیکی، خواه استحقاق نصف مهریه در صورت عنن مرد، یا تمام مهریه پس از نزدیکی و پیچیدگی های رجوع به مدلس در صورت فریب. هر یک از این سناریوها، دنیایی از جزئیات حقوقی را در خود جای داده که نیازمند دقت و آگاهی است.

در نهایت، باید تأکید کرد که در رویارویی با چنین شرایطی، درک صحیح از مواد قانونی و مشورت با یک وکیل متخصص حقوق خانواده نه تنها یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. این مشاوره ها می توانند به زوجین کمک کنند تا با اطمینان و آگاهی کامل، حقوق و تکالیف خود را بشناسند و با دغدغه کمتری این مسیر دشوار را طی کنند. یادمان باشد، هر تصمیمی در این حوزه، نه تنها آینده مالی، بلکه آینده عاطفی و روانی افراد را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و از این رو، هر گام باید با دقت و بصیرت برداشته شود.