مهریه در صلاحیت کدام دادگاه؟ (راهنمای جامع ۱۴۰۲)
مهریه در صلاحیت کدام دادگاه است؟
صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده به مهریه بسته به نوع مهریه (منقول یا غیرمنقول)، مبلغ آن و وجود پرونده طلاق متفاوت است؛ به طورکلی دادگاه خانواده مرجع اصلی است، اما در مواردی خاص ممکن است دادگاه عمومی حقوقی یا دادگاه صلح نیز صلاحیت رسیدگی داشته باشند.
یکی از مهم ترین موضوعات حقوقی در زندگی زناشویی، مسئله مهریه است که در زمان ازدواج بر ذمه زوج قرار می گیرد. این حق مالی، پشتوانه ای برای زوجه محسوب می شود و در طول زندگی مشترک یا پس از آن، امکان مطالبه آن وجود دارد. اما هنگامی که زوجه تصمیم به مطالبه مهریه می گیرد، پرسش اساسی این است که «مهریه در صلاحیت کدام دادگاه است؟» درک صحیح مرجع صالح برای رسیدگی به این دعاوی، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا مراجعه به دادگاه نادرست می تواند به رد دعوا و یا اتلاف زمان و انرژی منجر شود. در این مسیر حقوقی، با هم گام به گام پیش می رویم تا ابهامات موجود در خصوص صلاحیت دادگاه های خانواده، عمومی حقوقی و دادگاه صلح را برطرف کنیم و با ارائه مستندات قانونی و رویه های قضایی، راهنمایی جامع و کاربردی برای شما فراهم آوریم.
تصور کنید که در ابتدای راه مطالبه مهریه قرار دارید و نیاز به یک نقشه راه دقیق دارید تا سردرگم نشوید. این مقاله همان نقشه راه است که به شما کمک می کند تا با دیدی باز و اطلاعاتی کامل، گام های خود را بردارید. مهریه، که می تواند به صورت مهرالمسمی (توافقی)، مهرالمثل (تعیین شده توسط دادگاه) یا به اشکال عندالمطالبه و عندالاستطاعه تعیین شود، اهمیت ویژه ای در حقوق خانواده دارد. آشنایی با انواع آن و سپس شناخت مرجع قضایی مناسب، به شما کمک می کند تا از هرگونه پیچیدگی احتمالی در آینده جلوگیری کنید.
دادگاه خانواده، مرجع اصلی رسیدگی به دعاوی مهریه
در نظام حقوقی ایران، دادگاه خانواده به عنوان مرجع اصلی و تخصصی برای رسیدگی به مسائل مربوط به خانواده، از جمله دعاوی مهریه، شناخته می شود. این صلاحیت ریشه های قانونی محکمی دارد که در قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ به وضوح بیان شده است.
مبنای قانونی صلاحیت دادگاه خانواده
بند ۶ ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ به صراحت بیان می دارد که رسیدگی به دعاوی مطالبه مهریه در صلاحیت دادگاه خانواده است. این بند، دادگاه خانواده را مسئول رسیدگی به تمام جنبه های مربوط به مهریه، از جمله اصل مطالبه آن، می داند. این قانون به دلیل تخصصی بودن ماهیت پرونده های خانواده، سعی در تجمیع رسیدگی ها در یک مرجع واحد و متخصص داشته تا فرآیند دادرسی برای طرفین دعوا تسهیل شود.
دایره شمول صلاحیت دادگاه خانواده در مهریه
صلاحیت دادگاه خانواده در رسیدگی به دعاوی مهریه بسیار گسترده است و تقریباً تمامی اشکال مطالبه مهریه را در بر می گیرد. این دادگاه به موارد زیر رسیدگی می کند:
- مطالبه مهریه به صورت وجه نقد، سکه، طلا و سایر اموال منقول: متداول ترین شکل مهریه، اموال منقول هستند که مطالبه آن ها به طور کامل در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارد.
- مطالبه مهریه به صورت مال غیرمنقول: در صورتی که مهریه، یک مال غیرمنقول (مانند خانه یا زمین) باشد و زوج متعهد به انتقال آن به زوجه شده باشد، دعوای الزام به تنظیم سند رسمی یا تحویل ملک موضوع مهریه نیز در صلاحیت دادگاه خانواده خواهد بود. در این باره، نظریات مشورتی قوه قضاییه نیز بر شمول صلاحیت دادگاه خانواده در چنین مواردی تأکید کرده اند. این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا تصور عمومی ممکن است این باشد که دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول الزاماً باید در دادگاه های عمومی حقوقی مطرح شوند، اما در مورد مهریه، ماهیت خانوادگی دعوا، صلاحیت دادگاه خانواده را حفظ می کند.
- دعاوی مرتبط و تبعی مهریه: فراتر از مطالبه اصل مهریه، برخی دعاوی دیگر نیز وجود دارند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به مهریه مرتبط هستند و رسیدگی به آن ها نیز در صلاحیت دادگاه خانواده قرار می گیرد. این موارد شامل:
- اعسار از پرداخت مهریه: زمانی که زوج توانایی مالی پرداخت یکجای مهریه را ندارد و درخواست قسط بندی آن را مطرح می کند.
- تقسیط مهریه: دادگاه خانواده مسئول بررسی درخواست زوج برای تقسیط مهریه و تعیین میزان و نحوه اقساط است.
- تعدیل اقساط مهریه: در صورتی که شرایط مالی زوج تغییر کند، او می تواند درخواست تعدیل (کاهش یا افزایش) اقساط مهریه را از دادگاه خانواده داشته باشد.
صلاحیت محلی دادگاه خانواده در دعاوی مهریه
علاوه بر صلاحیت ذاتی (اینکه کدام دادگاه به ماهیت دعوا رسیدگی کند)، صلاحیت محلی (اینکه در کدام شهر یا منطقه جغرافیایی دادگاه صالح است) نیز در دعاوی مهریه حائز اهمیت است. قانون حمایت خانواده و قانون آیین دادرسی مدنی، گزینه های متعددی را برای زوجه فراهم آورده اند تا بتواند در دادگاه مناسب، دعوای خود را مطرح کند:
- دادگاه محل اقامت خوانده (زوج): این قاعده کلی در اکثر دعاوی حقوقی است که دادگاه محل اقامت دائمی فردی که دعوا علیه او مطرح می شود، صالح به رسیدگی است.
- دادگاه محل انعقاد عقد نکاح: ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده این امکان را فراهم کرده است که زوجه بتواند در دادگاهی که عقد ازدواج در آن محل واقع شده است نیز دعوای خود را مطرح کند.
- دادگاه محل اقامت زوجه (خواهان): این گزینه نیز که در ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده ذکر شده، به زوجه این اختیار را می دهد که در محل زندگی خود نیز به مطالبه مهریه بپردازد که این امر می تواند سهولت زیادی را برای او به همراه داشته باشد.
- دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول: در صورتی که دعوا به طور خاص صرفاً مطالبه عین مهریه غیرمنقول باشد، دادگاه محل وقوع آن ملک نیز می تواند صالح به رسیدگی باشد. این مورد اغلب زمانی مطرح می شود که مهریه به صورت یک ملک مشخص تعیین شده و هدف، تحویل یا انتقال سند آن ملک است.
انتخاب دادگاه صالح محلی، به شرایط زوجه و راحتی او در پیگیری پرونده بستگی دارد. مشاوره با یک وکیل متخصص می تواند در انتخاب بهترین گزینه کمک کننده باشد.
مواردی که دادگاه عمومی حقوقی صلاحیت رسیدگی به مهریه را دارد
با وجود آنکه دادگاه خانواده مرجع اصلی رسیدگی به دعاوی مهریه است، در موارد خاصی، صلاحیت رسیدگی از این دادگاه سلب شده و به دادگاه عمومی حقوقی منتقل می شود. این موارد استثنایی هستند و شناخت آن ها برای جلوگیری از اشتباه در طرح دعوا بسیار حیاتی است.
مهریه غیرمنقول که متعهد به انتقال آن شخص ثالث است
یکی از مهم ترین و پیچیده ترین موارد، زمانی است که مهریه غیرمنقول باشد و نه خود زوج، بلکه شخص ثالثی متعهد به انتقال آن به زوجه شده باشد. در این شرایط، رای وحدت رویه شماره ۸۲۹ هیأت عمومی دیوان عالی کشور مورخ ۱۴۰۲/۱۲/۱۶ مسیر قضایی را مشخص کرده است.
این رای بیان می دارد که دادگاه خانواده، به عنوان مرجعی اختصاصی با صلاحیت استثنایی، تنها به امور و دعاوی خانوادگی که زوج یا زوجه طرف دعوا هستند، رسیدگی می کند. بنابراین، اگر دعوایی علیه شخص ثالث (کسی غیر از زوج) برای الزام به تنظیم سند رسمی مال غیرمنقول مطرح شود، این دعوا از صلاحیت دادگاه خانواده خارج است و طبق اصل، در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی قرار می گیرد. دلیل این امر این است که دادگاه خانواده برای رسیدگی به اختلافات بین زوجین و امور مربوط به آن ها ایجاد شده و دعوا علیه شخص ثالث، خارج از حیطه ذاتی این دادگاه محسوب می شود.
رای وحدت رویه شماره 829 هیأت عمومی دیوان عالی کشور مورخ 1402/12/16 تأکید دارد که اگر مهریه غیرمنقول باشد و شخص ثالثی متعهد به انتقال آن باشد، دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی ندارد و مرجع صالح، دادگاه عمومی حقوقی است.
افزایش مهریه پس از عقد ازدواج
ممکن است زوجین پس از سال ها زندگی مشترک، تصمیم به افزایش میزان مهریه بگیرند. این افزایش، هرچند به نیت حمایت بیشتر از زوجه انجام شود، از نظر حقوقی عنوان مهریه را ندارد. مهریه تنها مالی است که در زمان عقد ازدواج و به موجب آن بر ذمه زوج قرار می گیرد.
افزایش مهریه پس از عقد، در واقع یک دین یا تعهد مستقل از مهریه اصلی تلقی می شود که زوج به صورت جداگانه بر عهده گرفته است. بنابراین، مطالبه این مبلغ اضافی، دعوای مطالبه دین محسوب شده و بسته به میزان آن، در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی قرار خواهد گرفت و ارتباطی به صلاحیت دادگاه خانواده نخواهد داشت.
دعاوی مرتبط با مهریه که جنبه مالی محض داشته و زوج طرف دعوا نیست
گاهی اوقات دعاوی ای مطرح می شوند که اگرچه به نحوی با مهریه مرتبط هستند، اما جنبه مالی محض داشته و طرف دعوا خود زوج نیست. برای مثال، اگر زوجه قصد ابطال اسنادی را داشته باشد که به نحوی با مهریه او (مثلاً مالی که به عنوان مهریه تعیین شده و سپس به شخص ثالث منتقل شده است) ارتباط پیدا می کند و این دعوا علیه شخص ثالث مطرح شود، دادگاه صالح، دادگاه عمومی حقوقی خواهد بود. این دعاوی، از آن جهت که به طور مستقیم مطالبه مهریه از زوج نیستند و ماهیت اصلی آن ها برطرف کردن یک مانع مالی یا اداری است، در صلاحیت دادگاه های عمومی حقوقی قرار می گیرند.
صلاحیت دادگاه صلح در دعاوی مطالبه مهریه (جدیدترین تغییرات)
با تصویب قانون شوراهای حل اختلاف در سال ۱۴۰۲، تحولات مهمی در صلاحیت مراجع قضایی از جمله دادگاه صلح برای رسیدگی به برخی از دعاوی مالی، از جمله مهریه، ایجاد شده است. این تغییرات با هدف تسریع در رسیدگی به پرونده ها و کاهش بار کاری دادگاه های خانواده صورت گرفته است.
مبنای قانونی صلاحیت دادگاه صلح
بر اساس بند ۲ ماده ۱۲ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲، دادگاه صلح صلاحیت رسیدگی به دعاوی مطالبه مهریه را دارد. این بند مشخصاً به پرونده های مهریه با سقف مالی معین اشاره می کند و مسیری جدید را برای زنانی که به دنبال مطالبه مهریه خود هستند، باز کرده است. این تغییر قانونی، گامی مهم در جهت دسترسی آسان تر و سریع تر به عدالت در امور مالی خرد خانواده محسوب می شود.
نصاب مالی صلاحیت دادگاه صلح
یکی از مهم ترین جنبه های صلاحیت دادگاه صلح در دعاوی مهریه، نصاب مالی آن است. دادگاه صلح تنها می تواند به دعاوی مطالبه مهریه تا سقف یک میلیارد ریال (معادل ۱۰۰ میلیون تومان) رسیدگی کند. هر دعوایی که ارزش مهریه مورد مطالبه بیش از این مبلغ باشد، از صلاحیت دادگاه صلح خارج شده و باید در دادگاه خانواده مطرح شود.
شرط مهم برای صلاحیت دادگاه صلح: نبودن پرونده طلاق در جریان رسیدگی
یک شرط حیاتی و مهم برای صلاحیت دادگاه صلح در دعاوی مهریه این است که در زمان طرح دعوا، پرونده طلاق بین زوجین در جریان رسیدگی نباشد. این شرط از آن جهت اهمیت دارد که در صورت وجود دعوای طلاق، رسیدگی به مهریه به تبع آن در دادگاه خانواده انجام می شود. قانون گذار با این رویکرد، قصد داشته از پراکندگی پرونده های مرتبط با یک خانواده در مراجع مختلف جلوگیری کند و تمامی امور خانوادگی را در صورت وجود دعوای اصلی طلاق، در یک دادگاه تخصصی متمرکز نماید. این موضوع به هماهنگی بیشتر و تصمیم گیری جامع تر دادگاه در خصوص وضعیت خانواده کمک می کند.
ملاک محاسبه نصاب: مهریه به نرخ روز
برای تعیین اینکه آیا مهریه مورد مطالبه در نصاب یک میلیارد ریال دادگاه صلح قرار می گیرد یا خیر، ملاک محاسبه مهریه به نرخ روز است. این موضوع بر اساس تبصره الحاقی سال ۱۳۷۶ به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی تعیین شده است. بنابراین، اگر مهریه به صورت سکه یا طلا تعیین شده باشد، ارزش ریالی آن در زمان طرح دعوا (بر اساس نرخ روز) محاسبه می شود و با نصاب یک میلیارد ریال مقایسه می گردد. این موضوع به این معناست که حتی اگر مهریه در زمان عقد مبلغ کمی بوده باشد، با افزایش قیمت سکه یا طلا در طول زمان، ممکن است از نصاب دادگاه صلح فراتر رود.
توضیح چگونگی محاسبه نرخ روز سکه برای تعیین نصاب
برای محاسبه نرخ روز مهریه (سکه)، زوجه باید تعداد سکه های مهریه را در قیمت روز سکه تمام بهار آزادی در زمان طرح دعوا ضرب کند. این مبلغ ملاک مقایسه با نصاب یک میلیارد ریال خواهد بود. این محاسبه باید با دقت انجام شود تا از رد دعوا به دلیل عدم رعایت نصاب جلوگیری شود.
مزایا و محدودیت های مراجعه به دادگاه صلح
| مزایا | محدودیت ها |
|---|---|
| سرعت بالاتر: فرآیند رسیدگی در دادگاه های صلح معمولاً سریع تر است. | نصاب مالی: محدودیت سقف یک میلیارد ریال. |
| سادگی فرآیند: تشریفات دادرسی کمتر و سادگی بیشتر در طرح دعوا. | عدم وجود پرونده طلاق: در صورت جریان بودن پرونده طلاق، صلاحیت ندارد. |
| کاهش هزینه های دادرسی: در مقایسه با دادگاه خانواده، ممکن است هزینه ها کمتر باشد. | عدم پیچیدگی بالا: برای پرونده های مهریه پیچیده تر (مثلاً با بحث اعسار پیچیده)، ممکن است کارایی لازم را نداشته باشد. |
مراجعه به دادگاه صلح می تواند برای مطالبه مهریه های با ارزش پایین و در غیاب دعوای طلاق، یک راهکار مؤثر و کارآمد باشد. اما باید همواره به محدودیت های آن توجه داشت.
مراحل اولیه مطالبه مهریه (پیش از ارجاع به دادگاه)
پیش از آنکه پای به محضر دادگاه بگذاریم و دعوای مطالبه مهریه را مطرح کنیم، زن می تواند در برخی موارد، اقداماتی را از طریق اداره ثبت اسناد و املاک انجام دهد. آشنایی با این مراحل اولیه و شرایط قانونی آن، گام مهمی در مسیر مطالبه مهریه محسوب می شود.
مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک
در گذشته، مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک برای اجرای مهریه اجباری بود، اما در حال حاضر این امر اختیاری است و زوجه می تواند مستقیماً به دادگاه مراجعه کند. با این حال، استفاده از ظرفیت اداره ثبت نیز همچنان یک گزینه پیش روی زوجه است:
- اختیاری بودن مراجعه اولیه به اداره ثبت: زوجه می تواند انتخاب کند که ابتدا از طریق اجرای ثبت اقدام کند یا مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کند.
- ممنوعیت مطالبه همزمان از طریق ثبت و دادگاه: نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که بند ب ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی کشور، مطالبه همزمان مهریه از طریق اداره ثبت و دادگاه را ممنوع کرده است. به این معنا که زوجه نمی تواند هم زمان دو پرونده برای مطالبه یک مهریه در دو مرجع متفاوت داشته باشد. در صورت انجام چنین کاری، دادگاه قرار عدم استماع دعوا را صادر خواهد کرد.
- شرایط انصراف از مطالبه ثبتی و امکان مراجعه به دادگاه: اگر زوجه از طریق اداره ثبت اقدام کرده باشد اما به دلایلی تمایل به ادامه فرآیند ثبتی نداشته باشد یا پرونده پیشرفت لازم را نکند، می تواند با اعلام انصراف از اجرای ثبت، به دادگاه مراجعه کند. این امکان زمانی فراهم می شود که دو ماه از تاریخ اجرا گذاشتن مهریه گذشته باشد و نسبت به مال توقیف شده اقدامی صورت نگرفته باشد، یا شش ماه از تقاضای اجرا گذشته اما مفاد سند اجرایی نشده باشد.
شرایط صحت مهریه
مهریه ای که در عقد نکاح تعیین می شود، باید دارای ویژگی های خاصی باشد تا از نظر قانونی صحیح و قابل مطالبه باشد. این شرایط عبارتند از:
- مالیت داشتن: مهریه باید دارای ارزش اقتصادی و قابلیت مبادله در بازار باشد.
- منفعت عقلایی: مهریه باید دارای منفعتی باشد که از نظر عرف و عقل پذیرفته شده است. برای مثال، تعیین یک کیلو پوست پیاز به عنوان مهریه، به دلیل عدم منفعت عقلایی باطل است.
- معلوم و معین بودن: نوع و میزان مهریه باید کاملاً مشخص و بدون ابهام باشد تا هیچ جهلی نسبت به آن وجود نداشته باشد.
- قدرت بر تسلیم: زوج باید در زمان عقد، قدرت و توانایی تسلیم مهریه را داشته باشد.
- مالکیت زوج بر عین معین در زمان عقد: اگر مهریه به صورت یک عین معین (مثلاً یک واحد آپارتمان مشخص) تعیین شده باشد، زوج باید در زمان عقد مالک آن عین باشد. در غیر این صورت، مهریه باطل است و زوج مکلف است قیمت روز آن مال را به زوجه بپردازد.
هزینه دادرسی دعاوی مهریه
دعوای مطالبه مهریه یک دعوای مالی محسوب می شود و بنابراین، پرداخت هزینه دادرسی آن الزامی است. این هزینه بر اساس ارزش ریالی مهریه مورد مطالبه محاسبه می شود و درصد مشخصی از آن را شامل می گردد. برای محاسبه دقیق، ارزش مهریه (به ویژه سکه یا طلا به نرخ روز) باید مشخص شود.
امکان طرح دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی: اگر زوجه توانایی مالی برای پرداخت هزینه های دادرسی را نداشته باشد، می تواند هم زمان با دعوای مطالبه مهریه یا حتی پیش از آن، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را مطرح کند. دادگاه در این خصوص، بدون نیاز به تعیین وقت رسیدگی جداگانه و در وقت فوق العاده، بر اساس ماده ۵ قانون حمایت خانواده و بخشنامه رئیس کل دادگستری استان تهران (شماره ۱۴۱۷/۱۰ مورخه ۰۱-۰۲-۱۴۰۳)، به این موضوع رسیدگی و تصمیم گیری می نماید. این بخشنامه تأکید دارد که در دعاوی مالی خانواده، دادگاه می تواند به صورت موقت، خواهان را از پرداخت هزینه دادرسی معاف کند. این تسهیلات برای اطمینان از دسترسی افراد نیازمند به عدالت فراهم شده است.
نکات حقوقی مهم و کاربردی در خصوص مهریه
در کنار شناخت دادگاه صالح برای رسیدگی به دعاوی مهریه، آگاهی از برخی نکات حقوقی و کاربردی مهم، می تواند به زوجه در پیشبرد پرونده و حفظ حقوق خود کمک شایانی کند. این نکات، جنبه های مختلفی از مهریه را شامل می شوند که هر یک می توانند تأثیر بسزایی در روند پرونده داشته باشند.
حق حبس زوجه
حق حبس یکی از حقوق مهمی است که قانون گذار برای زوجه در نظر گرفته است. این حق به زوجه اجازه می دهد که تا زمانی که مهریه او به طور کامل پرداخت نشده، از انجام وظایف زناشویی (تمکین عام و خاص) خودداری کند. شرایط اعمال حق حبس این است که مهریه باید «حالّ» (عندالمطالبه) باشد و زوجه نیز قبل از تمکین، مهریه خود را مطالبه کرده باشد.
نکته مهم این است که حتی با صدور حکم اعسار زوج از پرداخت مهریه و تقسیط آن، حق حبس زوجه از بین نمی رود. به این معنا که زوجه همچنان می تواند تا زمان دریافت کامل مهریه (یا حداقل اقساط آن)، از تمکین خودداری کند. این حق، ابزار قانونی قوی برای زوجه به منظور تضمین دریافت مهریه خود است.
محدودیت ۱۱۰ سکه و شرایط مطالبه مازاد
ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، یکی از قوانین کلیدی در زمینه مهریه است که محدودیت هایی را برای مطالبه آن ایجاد کرده است. بر اساس این ماده:
- تعهد زوج تا ۱۱۰ سکه: زوج تحت هر شرایطی مکلف به پرداخت تا سقف ۱۱۰ عدد سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن است. در صورت عدم پرداخت این مقدار، حکم جلب وی صادر و می تواند منجر به حبس شود. این ۱۱۰ سکه به عنوان حداقل تعهد زوج در نظر گرفته می شود و زوجه برای مطالبه آن نیاز به اثبات تمکن مالی زوج ندارد.
- مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه: برای مطالبه مهریه بیش از ۱۱۰ سکه، زوجه باید تمکن مالی زوج را اثبات کند. به عبارت دیگر، باید مالی از زوج شناسایی و معرفی شود که نشان دهنده توانایی او برای پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه باشد. در صورت عدم اثبات تمکن مالی برای مازاد، دادگاه حکمی برای پرداخت مازاد صادر نمی کند. این قانون با هدف جلوگیری از حبس طولانی مدت مردان و تعدیل انتظارات در زمینه مهریه های سنگین وضع شده است.
بخشش، ابراء یا هبه مهریه
زوجه می تواند به صورت ارادی، تمام یا بخشی از مهریه خود را ببخشد. این بخشش می تواند در قالب ابراء ذمه (ماده ۲۸۹ قانون مدنی) یا هبه (ماده ۸۰۶ قانون مدنی) صورت گیرد. تفاوت این دو در جزئیات حقوقی است، اما نتیجه مشترک آن ها این است که هر دو مورد غیر قابل رجوع هستند.
یعنی زمانی که زوجه مهریه خود را ابراء یا هبه می کند، دیگر نمی تواند از این تصمیم خود رجوع کرده و مجدداً آن بخش از مهریه را مطالبه کند. نظریه مشورتی اخیر قوه قضاییه نیز بر این موضوع تأکید دارد که کاهش یا بذل مهریه با توافق زوجه بلامانع است و در صورت احراز چنین عملی، رجوع و مطالبه مجدد آن بخش از مهریه فاقد وجاهت قانونی است. این نکته برای مردان نیز حائز اهمیت است تا در صورت بخشش مهریه، از عدم قابلیت رجوع آن اطمینان حاصل کنند.
مهریه دختر باکره
در صورتی که عقد نکاح جاری شود اما قبل از وقوع نزدیکی (دخول)، طلاق واقع شود، مهریه زوجه نصف می شود. به عبارت دیگر، دختر باکره در صورت طلاق قبل از نزدیکی، مستحق نصف مهریه تعیین شده در عقدنامه خواهد بود. این حکم قانونی با هدف حمایت از زوج در شرایطی است که زندگی مشترک عملاً آغاز نشده است. دادگاه خانواده صالح به رسیدگی به دعوای مطالبه مهریه دختر باکره و اعمال این حکم قانونی است.
مطالبه مهریه پس از فوت زوج
اگر زوج فوت کند، مهریه زوجه از ترکه او (اموالی که پس از فوت از او به جای می ماند) قابل مطالبه است. در این حالت، مهریه به عنوان یک دین بر ذمه متوفی محسوب شده و قبل از تقسیم ارث بین ورثه، باید از اموال او پرداخت شود. مرجع صالح برای رسیدگی به این دعوا، نیز دادگاه خانواده است که باید بر اساس اموال موجود از متوفی، حکم به پرداخت مهریه دهد.
نقش وکیل در دعاوی مهریه
مسائل حقوقی مربوط به مهریه، به دلیل پیچیدگی های قانونی و رویه های قضایی، اغلب نیازمند تخصص و تجربه است. انتخاب مرجع صالح، نگارش صحیح دادخواست، ارائه مستندات لازم، و پیگیری مراحل دادرسی، می تواند چالش برانگیز باشد. در چنین شرایطی، لزوم اخذ مشاوره حقوقی متخصص و حتی سپردن پرونده به یک وکیل دادگستری ماهر در امور خانواده، غیرقابل انکار است. یک وکیل متخصص می تواند با دانش و تجربه ای که دارد، بهترین مسیر قانونی را به زوجه نشان دهد، از تضییع حقوق او جلوگیری کند و فرآیند مطالبه مهریه را به صورت صحیح و کارآمد پیش ببرد. تجربه نشان داده است که با حضور وکیل، نتایج پرونده ها به مراتب مطلوب تر خواهد بود.
نتیجه گیری
در این سفر حقوقی، تلاش کردیم تا ابعاد مختلف صلاحیت دادگاه ها در خصوص دعاوی مطالبه مهریه را برای شما روشن کنیم. مشاهده کردیم که دادگاه خانواده به عنوان مرجع اصلی، به اکثر دعاوی مهریه، از جمله مهریه منقول و غیرمنقول (در صورتی که زوج متعهد انتقال باشد) و همچنین دعاوی مرتبط مانند اعسار و تقسیط، رسیدگی می کند. اما در مواردی خاص نظیر مطالبه مهریه غیرمنقول از شخص ثالث یا افزایش مهریه پس از عقد، این صلاحیت به دادگاه عمومی حقوقی منتقل می شود.
همچنین با تحولات اخیر در قانون شوراهای حل اختلاف، دادگاه صلح نیز برای مهریه های تا سقف یک میلیارد ریال (۱۰۰ میلیون تومان) و در صورتی که پرونده طلاقی در جریان نباشد، به عنوان مرجعی سریع تر وارد عمل می شود که ملاک محاسبه آن، نرخ روز مهریه است. مراحل پیش از دادگاه، مانند مراجعه به اداره ثبت و همچنین شرایط صحت مهریه و هزینه های دادرسی، نکات کاربردی مهمی هستند که باید به آن ها توجه کرد. در نهایت، موضوعاتی مانند حق حبس، محدودیت ۱۱۰ سکه، بخشش مهریه، وضعیت مهریه دختر باکره و مطالبه مهریه پس از فوت زوج، جنبه های حیاتی دیگری هستند که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف دعوا ضروری است.
با توجه به پیچیدگی های موجود و اهمیت حفظ حقوق، مشورت با وکیل متخصص حقوق خانواده در هر مرحله از مطالبه مهریه، از انتخاب صحیح مرجع قضایی تا پیشبرد قانونی پرونده، می تواند راهگشا و اطمینان بخش باشد. انتخاب مسیر درست و اقدام آگاهانه، کلید موفقیت در این فرآیند است و ما امیدواریم که با این راهنمای جامع، گامی مؤثر در جهت آگاهی بخشی شما برداشته باشیم.